در جدیدترین شماره‌ی فصلنامه‌ی حسابدار رسمی میزگردی با موضوع ریسک‌ها و راهکارهای گذار به حسابرسی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ایران منتشر شده است. در این میزگرد که آقایان ناصر رزاق، محمدعلی زاهدی، ناصر شهبازی رز و عباس کولیوند حضور دارند این بررسی شده که حرفه‌ی حسابرسی در ایران از منظر استفاده از روشهای مبتنی بر فناوری‌های نو در چه جایگاهی قرار دارد؟ محورهای زیر نیز مورد بررسی خاص این میزگرد قرار داشته است.
۱. توسعه‌ی فناوری اطلاعات چه پی‌آمدهایی بر حرفه‌ی حسابرسی داشته است؟
۲. هم‌اکنون حرفه‌ی حسابرسی در ایران از منظر بهره‌گیری از فناوری‌های اطلاعاتی در چه وضعیتی قرار دارد؟
۳. حسابرسی مبتنی بر فناوری اطلاعات در مقایسه با روشهای سنتی چه مزایای در تأمین نیازهای صاحب‌کاران و گروه‌های ذی‌نفع (سهام‌داران، وام‌دهندگان، طرف‌های قرارداد، مقام‌های مالیاتی و ناظران) دارد؟
۴. موانع پیشرفت کاربرد فناوری اطلاعات در حسابرسی در ایران چیست؟
۵. موانع مقرراتی و قانونی (نیاز به بسترسازی‌های مقرراتی در چه زمینه‌های داریم؟)
۶. موانع ناشی از عدم‌آشنایی حسابرسان با تکنیک‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات (حسابرسان در کدام زمینه‌ها خلاء آموزشی بیشتری دارند و به چه آموزش‌هایی نیاز دارند؟ آیا برای غلبه بر این موانع نیازمند نوعی تلفیق در رشته‌های IT و حسابرسی هستیم؟)
۷. موانع ناشی از هزینه‌های مالی گذار به حسابرسی‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات
۸ .برای غلبه بر موانع و ریسک‌های گذار به یک نظام حسابرسی پیشرفتهی مبتنی بر فناوری اطلاعات در ایران چه راهکارهایی باید اتخاذ شود و این شکل حسابرسی چه منافعی برای جامعه دربردارد؟
امیدوارم مجموعه مباحثی که در این جلسه مطرح می‌شود برای حسابرسان و حسابداران رسمی عضو جامعه مفید باشد. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی میزان استفاده از فناوری اطلاعات IT در ارائه خدمات حسابرسی در ایران در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. لطفا در بخش اول بحث تصویری از وضع موجود صنعت حسابرسی در ایران به لحاظ استفاده از فناوری اطلاعات ارائه دهید و موانع و دشواری‌های موجود در این جهت را توضیح دهید که با توجه به آن در بخش دوم ببینیم چه تمهیداتی بایستی اتخاذ شود که به سمت وضع مطلوب یعنی وضعی که استفاده بهینه‌ای از فناوری اطلاعات در حسابرسی می‌شود حرکت کنیم.
محمد علی زاهدی
بحث استفاده از تکنولوژی اطلاعات در حسابرسی بحث جدیدی نیست. از سال ۱۳۸۰ سازمان حسابرسی دو کارگروه در زمان‌های متفاوت تشکیل داد. کارگروه اول به جایی نرسید. در کارگروه دوم، جناب آقای نادریان متولی بودند و خیلی با‌علاقه و پیگیر بودند و تلاش کردند که با توجه به فضای تکنولوژی و فناوری اطلاعات در آن موقع اتفاقات مثبتی بیفتد و در نهایت به سمت نرم‌افزار حرکت کردند. اما نکته این بود که بالاخره نرم‌افزار مبتنی بر یک فرایند است. فرایند حسابداری در آن زمان، همان دستورالعمل سنتی و دستی بود که در سازمان و در حرفه حسابرسی همه جا وجود داشت. رویکرد آن موقع این بود که همان مجموعه را مکانیزه کنند. یکی از عللی که باعث شد در این بحث به نتیجه نرسند همین موضوع بود. دلیل دیگر این بود که آن زمان مشکلات خیلی متفاوت بود. هنوز سیستم عامل داس MS-DOS وجود داشت و ویندوز کامل نیامده بود و مخصوصا در محیط‌های حسابرسی خیلی محدود بود. بحث کدینگ و فونت وجود داشت. ولی در حال حاضر خوشبختانه همه اینها واحد است یعنی ما در یک فضای استاندارد فعالیت میکنیم و مشکلات گذشته وجود ندارد. دوستانی که آن زمان کار می‌کردند درگیر مشکلات زیادی بودند.
مشکلی که الان وجود دارد چیست؟
مشکلی که الان وجود دارد چیست؟ حرفه‌ها و فنونی که الان در کشور وجود دارد مثل پزشکی، داروسازی، حسابداری، بازرگانی، گردشگری و … همه از تکنولوژی اطلاعات استفاده می‌کنند ولی حرفه حسابرسی آنچنان نتوانسته در این زمینه موفق باشد. این موضوع دلایل مختلفی دارد. شاید یک دلیل این باشد که میانگین سنی حسابرسان حرفه‌ای ما بالاست. البته به تدریج میانگین سنی با ورود جوانان به حرفه در حال کاهش است. البته حرکت‌های زیادی هم انجام شده است و اساتید مختلفی در دانشگاه‌ها زحمت کشیدند. یکی از نواقص کنونی ما این است که کتابی به‌روز برای تدریس حسابرسی کامپیوتری نداریم. کتاب‌هایی که تدریس می‌شود هنوز متعلق به دوران داس و اواخر دهه ۱۳۸۰ است. به همین دلیل از تکنولوژی و حرف‌هایی که در دنیا زده می‌شود فاصله زیادی داریم. دنیای تکنولوژی اطلاعات هم بسیار لحظه‌ای و به‌روز است. مطلبی که سال گذشته وجود دارد در سال بعد کلا متحول می‌شود. در کارگروهی که در این دوره در جامعه حسابداران تشکیل شده برخلاف دوره‌های قبل که به دنبال نرم‌افزار و کارهای آماتوری رفتند، تلاش شد کارها تجمیع شود. قبلا گروه‌هایی هم در مورد توجیه اقتصادی این حوزه کار کرده بودند ولی متاسفانه نتوانستند موفق شوند چون بازار حسابرسی محدود بود و آنها به تدریج حذف شدند.
در شورای عالی و هیات مدیره ششم اتفاق خوبی رخ داد
در شورای عالی و هیات مدیره ششم اتفاق خوبی رخ داد و دوستان طرحی را به نام طرح کلان حسابرسی فناوری اطلاعات تدوین کردند. اول تعریف شد که حسابرسی کامپیوتری یعنی چه؟ من همیشه یاد این شعر مولوی می‌افتم: «هرکسی از ظن خود شد یار من». یعنی هرکسی از نظر خودش حسابرسی کامپیوتری را تعریف می‌کند. ولی وقتی همه تعریف‌ها را جمع‌بندی کنیم می‌بینیم هر کدام از زوایه‌ای خاص به موضوع نگریسته‌اند. تصمیم گرفته شد از بالا نگاه کنیم و به شکل تئوریک آن را مشخص کنیم. حسابرسی کامپیوتری را به دو بخش تقسیم شد ، یکی کامپیوتری نمودن فرایند حسابرسی (A) و دیگری حسابرسی در محیط‌های مبتنی بر فرایند اطلاعات (B). منظور از A این است که مثل حسابداری و فعالیت‌هایی که در اجتماع اتفاق می‌افتد، فرایندهایی که در کار و عملیات حسابرسی وجود دارند را مکانیزه کنیم. اگر بخواهیم تاریخچه بحث را در حرفه حسابرسی بررسی کنیم مشخص می‌شود که همکاران بیشتر در بخش اول کار کرده‌اند یعنی به نرم‌افزار پرداخته‌اند. بخش B یعنی حسابرسی در محیط‌های مبتنی بر فرایند اطلاعات ، بخشی بوده که به نظر من بخش اصلی و وظیفه ماست چون بخش اول را لازم نیست حتما ما حسابرسان انجام دهیم. مجموعه های کامپیوتری زیادی هستند که تجربه و مهارت و تخصص خوبی در این زمینه دارند. ما می‌توانیم فرایندها را برای آنها تعریف کنیم و مدل آن را مشخص کنیم و آنها بروند این کار را انجام دهند. بخش B است که بیشتر به درد کار ما می‌خورد و متاسفانه تاکنون به آن بهای لازم داده نشده است. در مورد کامپیوتری نمودن فرایند حسابرسی یعنی بخش A نتیجه فعالیت‌های کارگروه «تدوین دستورالعمل فرایندها به پرونده‌های الکترونیک حسابرسی» بود. مشکلی هم که الان خیلی از نرم‌افزارهای حسابرسی کامپیوتری دارند همین نکته است، یعنی اینکه فرایندهای فعلی را مکانیزه می‌کنند. در سال ۱۳۸۰ اگر می‌گفتید می‌خواهم رسیدهای دستی و فاکتورهایم را وارد کنم، خواسته متعارفی بود، یعنی وضعیت موجود را کامپیوتری می‌کردید. ولی الان هیچ نرم‌افزار حسابرسی این موضوع را قبول نمی‌کند، خودش هم فاکتور صادر می‌کند، هم رسید انبار می‌دهد، مدیرعامل میتواند به‌صورت کامپیوتری تایید کند، مشتری میتواند کامپیوتری تایید کند و … یعنی همه فرایندها کامپیوتری شده است. وضعیت دیگر با گذشته فرق کرده است. فقط شرایط موجود را نمی‌بینند بلکه بهبود فرایند و مهندسی مجدد انجام می‌دهند که مثلا اگر ما بخواهیم کامپیوتری کنیم، فلان امکانات را در اختیار داریم و بر اساس آن طراحی کنیم. مثلا الان موبایل در دسترس همه است و باید از امکانات آن استفاده کرد. پس یک‌سری فرایندها بر اساس تکنولوژی‌های در دسترس باید اصلاح شود و بر اساس تکنولوژی‌ای که استفاده میکنیم باید بازنگری و مهندسی مجدد اتفاق بیفتد.
اولین کار
اولین کاری که در بحث فناوری اطلاعات در حسابرسی باید انجام شود تدوین دستورالعمل فرایندهای الکترونیک حسابرسی است. یعنی باید کل فرایندهای حسابرسی و آن دستورالعملی که الان وجود دارد تغییر دهیم، ببینیم حال که می‌خواهیم از کامپیوتر استفاده کنیم کدام فرایندها را باید عوض کنیم. یعنی فرایندها باید کلا دگرگون شود. هرچقدر میزان استفاده از تکنولوژی بیشتر باشد به همان مقدار هم فرایندها باید بیشتر تغییر کند. این کار را َA۱ نام گذاشتیم: تدوین نرم‌افزار فرایند حسابرسی پرونده الکترونیکی. یعنی حالا باید بر اساس این فرایندها برنامه بنویسیم. امروزه هیچ برنامه‌نویسی بدون طی این مراحل برنامه نمی‌نویسد. اول باید کار تبدیل انجام شود، مدل مشخص شود، نمودارهایش کشیده شود، فرایندهایش ترسیم شود و سپس به تیم برنامه‌نویسی برود. بعد از اینکه دستورالعمل‌ها مشخص شد نرم‌افزار را تدوین میکنیم. بخش دیگری هم به اسم تدوین نرم‌افزار تحلیل داده‌های حسابرسی داریم. نرم‌افزارهای فعلی ناظر بر همین مورد است. یعنی شما اطلاعات را داخل یک محیط می‌ریزید و آن برای شما یک سری تحلیل‌های آماری و ریاضی انجام می‌دهد که شما به وسیله آن می‌توانید مثلا میانگین و بالاترین و پایین‌ترین و دسته‌بندی اطلاعات را مشخص کنید. کل این سه بخش کامپیوتری نمودن فرایند حسابرسی است.
می‌رسیم به بخش B یعنی حسابرسی در محیط‌های مبتنی بر فرایند اطلاعات. اینجا B۱ فرایندهای ارزیابی کنترل‌های داخلی است. به نظر من معنای حسابرسی کامپیوتری همین مورد است. فرض کنید می‌خواهیم بگوییم رعایت تسلسل فاکتورهای فروش کامل است. بحث بیشتر کامل بودن است نه اثبات وجود. در بحث حسابرسی دستی و کامپیوتری اثبات وجود چندان سخت نیست. شما می‌توانید یک مدرک را بردارید و بفهمید ثبت شده است یا نه. اثبات میکنیم که این دیتا وجود دارد. ولی اینجا بحث بیشتر کامل بودن است. این رویدادی که اتفاق افتاده آیا ثبت شده است؟ این می‌شود بحث کامل بودن. در محیط‌های مکانیزه چگونه متوجه می‌شویم که همه رویدادها ثبت شده است؟ اینجاست که به کنترل داخلی به اتکا میکنیم. اگر ما در سیستم دستی فاکتورهایمان سریال نداشته باشد بحث کامل بودن انجام نشده است. به کامل نبودن به عنوان یک ضعف اساسی در کنترل‌های داخلی اشاره می‌شود.
نقاط ضعف و کنترل‌های کلیدی
بالاخره یک سری نقاط ضعف و کنترل‌ها کلیدی است. اگر ما تسلسل را نتوانیم کنترل کنیم یا اصلا وجود نداشته باشد مشکل پیش می‌آید. یا اینکه ما چقدر می‌توانیم در آزمون‌های محتوا به نتیجه برسیم مهم است چون ما بر اساس آن ارزیابی که روی کنترل‌های داخلی داریم، آزمون‌های محتوا، حجمش، میزان و نوعش را تعیین میکنیم. در سیستم مکانیزه این وضعیت به شدت دگرگون می‌شود یعنی شما وارد فضایی می‌شوید که اصلا یک شکل دیگر است. اصلا کاغذ وجود ندارد که شما بخواهید فاکتور چک کنید. چیزی به نام کاغذ وجود ندارد و فقط یک مشت داده وجود دارد. دیتا اصلا قابل دیدن نیست. سیستم اصلا اجازه نمی‌دهد که ما همه چیز را ببینیم. اینجا ممکن است یکی این فاکتورها را از ما مخفی کند و تقلب کند. چگونه مشخص می‌شود؟ بنابراین یک محیط بسیار گسترده است و خیلی بیشتر از دانشی نیاز دارد که قبلا نیاز بود. البته لازم نیست ما متخصص کامپیوتر باشیم. اینجا گفتیم که این کار را تیم حسابرسی باید بکند چون تیم حسابرسی است که صاحب این صلاحیت است که این کنترل را بخواهد ارزیابی کند. الزامات اولیه چیست؟ آموزش‌های عمومی مرتبط با فناوری اطلاعات برای حسابرسان. مثلا یاد بدهیم که پایگاه داده (Database) چیست. ریلیشن چیست؟ معماری نرم‌افزار چیست؟ تا حداقل شناختی از محیط پیدا کند که وقتی می‌رود با قسمت فناوری اطلاعات مصاحبه کند حداقل‌ها را داشته باشد.
فرایند آزمون‌های محتوا
یک بحث هم فرایند آزمون‌های محتواست که قسمت دوم می‌شود. اینجا هم به تیم حسابرسی باید آموزش داده شود که این آزمون‌های محتوا را بشناسد. به نظر من حسابرسان دانش خیلی تخصصی نیاز ندارند ولی حداقل باید بانک‌های اطلاعاتی را بشناسند. در محیط‌های فناوری اطلاعات بحث‌های دیگر مطرح است. مثلا ما بحث امنیت را داریم. امنیت کلا نرم‌افزاری است و بر مبنای تکنولوژی اطلاعات است و حسابرسان کاری نمی‌توانند بکنند. ما یک ارزیابی ریسک‌های محیط اجرای سیستم هم باید داشته باشیم. اینها را دو قسمت کردیم. یکی بحث network security (امنیت شبکه است) یکی همapplication security. امنیت شبکه یعنی اینکه مثلا الان شما اینجا نشسته‌اید و می‌خواهید وارد سامانه جامعه شوید و چیزی را تایید کنید. اگر در شبکه اینجا نقطه‌ای باشد که همه ترافیک ورودی و خروجی را چک کند می‌توانند پسوردهای شما را به دست بیاورند و به جای شما وارد شوند. اینجا همان امنیت شبکه است. مثلا یک فاکتور آنلاین وارد می‌شود و وسط ترافیک فرد دیگری میتواند آن را تغییر دهد. معمولا بیشتر اتفاقاتی که در تقلب حساب‌های بانکی می‌افتد شبیه این است. می‌گویند اگر جای عمومی رفتید خیلی مراقب باشید. پس بحث امنیت شبکه خیلی مهم است. با فرض اینکه سیستم ما خیلی عالی است ولی ممکن است از جایی که داریم حرکت میکنیم تا به پایگاه داده خودمان یا یک پایگاه داده دیگر برسیم این وسط ممکن است مشکلی باشد که برای ما دردسر درست کند. پس حسابرس باید این را هم ببیند. ولی این موضوع در تخصص حسابرس نیست. این را چه کسی انجام می دهد؟ تیم فنی. حالا ممکن است یک موسسه بزرگ باشد که یک تیم فنی داشته باشد. البته ۱۰۰ درصد نمی‌توانند کشف کنند. مثل حسابرسی است. همانطور که بر اساس نمونه‌ها به یک نتیجه‌ای می‌رسیم اینجا هم همین است. یک بحث هم داریم به اسم application security یعنی امنیت نرم‌افزار. نرم‌افزار منظور فقط خود برنامه نیست. پایگاه داده هم هست. باید ببنیم آنجا چقدر امنیت داریم. چه کسانی به این پایگاه داده دسترسی دارند و آیا آن نرم‌افزار جوری نیست که بشود به راحتی آن را هک کرد؟ ممکن است کسی ماژول‌هایی روی آن اجرا کند که باعث دخل و تصرف در این نرم‌افزار شود. این هم در حوزه تخصص تیم فنی است. پس ارزیابی کنترل‌های داخلی کلا کار تیم حسابرسی است. سازمان حسابرسی و جامعه حسابداران رسمی باید آموزش‌های را بدهند. باید کلاس و واحدها مشخص و بانک‌های اطلاعاتی به دوستان حسابرس آموزش داده شود و گواهی بدهیم. لازم نیست متخصص کامپیوتر باشند ولی باید بشناسند تا بدانند حداقل چه خطراتی آنها را تهدید می‌کند. ما این مطالب را در جلسه بیست‌و‌هفتم در ۱۱/۱۱/۱۳۹۶ شواری عالی مطرح کردیم و در سایت جامعه هم موجود است. شورای عالی این مباحث را طرح کرده و کل این چارچوب در شورا مطرح شده و قرار شده درباره آن کار شود.
به خاطر داریم که تقریبا از سال ۱۳۷۰ و سالهای اول بعد از جنگ، اولین بخش‌هایی که در واحدهای اداری مکانیزه شد بخش مالی بود. یعنی امور مالی در استفاده از فناوری اطلاعات پیشگام بود. حالا تقریبا بخش مالی همه جا از نرم‌افزار استفاده می‌کند. ولی حسابرسی‌ها یعنی نظارت بر امور مالی در استفاده از فناوری اطلاعات تاخیر زیادی داشته است. جناب زاهدی به امور متعددی اشاره کردند و روی منابع مالی‌ای که صرف سرمایه‌گذاری در این حوزه شود و عامل نیروی انسانی تاکید داشتند و مسائل جاری را توضیح دادند. نظر شما در این‌باره چیست؟
حسین شهبازی رز
ابتدا از مجله حسابداررسمی برای برگزاری این میزگرد تشکر می‌کنم ، بنظرم وضعیت فعلی حسابرسان مستقل در استفاده از فناوری اطلاعات رضایت بخش نیست وجای کار دارد واین سئوال مطرح است که چرا دراین وضعیت قرار داریم. دولت ،ارکان جامعه حسابداران رسمی ، موسسات وسازمانهای مربوط چه تکالیف ووظایفی دراین خصوص داشته ودارند وچرا اقدامات صورت گرفته قابل قبول نبوده است.چرا موضوعات مرتبط با فناوری اطلاعات برای حسابرسان مستقل از اولویت لازم برخوردار نیست ؟چه درصدی از درآمدهای این حوزه صرف فناوری اطلاعات شده است؟ آیا برآوردی از سرمایه گذاری ۱۰سال گذشته دراین حوزه داریم؟ آیا اطلاع داریم که دستگا هها ی نظارتی وسایرین ازجمله مشتریان حوزه حسابرسی مستقل چه میزان سرمایه گذاری داشته اند؟دراین خصوص آیین‌نامه راهکارهای افزایش ضمانت اجرایی و تقویت حسابرسی را درسال ۱۳۸۸ داریم که معلوم نیست تعهدات این آیین نامه در خصوص تهیه وبکارگیری نرم افزارحسابرسی چه میزان تحقق پیدا کرده است؟بنظرم کلیه ذینفعان این حوزه شامل شورایعالی وهیئت مدیره جامعه،شرکا ومدیران موسسات وسایر سازمانهای مربوط دراین خصوص مسئولیت دارند.درهر حال فناوری اطلاعات در حال حاضرباید برای حسابرسان مستقل حکم مرگ وزندگی را داشته باشد واین فاصله از سایرین در استفاده از فناوری اطلاعات باید جبران شود.
اخلاق و رفتار حرفه ای حسابداران رسمی
در آیین اخلاق ورفتار حرفه ای حسابداران رسمی اصل صلاحیت و مراقبت حرفه‌ای را داریم که بنظرم حسابرسان مستقل را ملزم به ارتقای دانش ومهارت حرفه ای می کند که یکی از مهمترین وجه آن میتواند دانش مرتبط با فناوری اطلاعات باشد و صرفا دانش مرتبط با حسابرسی وحسابداری کافی نیست. به نظر می‌رسد در این زمینه تلاش کافی نداشته و سرمایه‌گذاری لازم را انجام ندادیم. البته باید استثنائات را کنار بگذاریم. حتما موسساتی هستند که با توجه به اندازه ،امکانات ، قدرت مالی و نگرش شرکاء ومدیران کارهای خوبی انجام داده باشند واین را نمی‌توان به کل جامعه تعمیم داد. من بحثم کل جامعه حسابداران رسمی و کل حسابرسان مستقل است.
ما با واحدهای اقتصادی وبطورکلی با متوسط جامعه درسرمایه گذاری واستفاده از فناوری اطلاعات همسو نبودیم که حتما درکیفیت حسابرسی وبهای تمام شده آن اثرگذار بوده است.سرمایه گذاری چند میلیاردی در بسیاری از واحدهای اقتصادی پدیده ای معمول به شمار می رود وتا زمانی که خودمان نخواهیم و بر آن متمرکز نشویم هیچ نهاد دیگری نمی تواند به ما کمک کند وساختارهای فعلی حسابرسان مستقل در این خصوص کمک کننده نیستند.بعبارتی سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات مستلزم این است که سازمانهای بزرگی داشته باشیم تا بتوانند منابع مالی لازم را برای سرمایه‌گذاری داشته باشند.
وضعیت فعلی حسابرسان مستقل تبعاتی هم دارد براساس استاندارد ها حسابرس مستقل باید بتواند نسبت به اطلاعاتی که به او می‌رسد با کیفیت قابل قبولی حسابرسی و اظهارنظر کند.در حال حاضر برای مشتریان بزرگ وتاثیر گذار این اظهار نظر با چه کیفیتی صورت می پذیرد آیا خدمات حسابرسی برای اینگونه مشتریان علمی بوده است؟ من پاسخی برای آن ندارم وبالاخره یک زمانی حسابرسان مستقل در این خصوص مورد سئوال واقع می شوند.
در حال حاضر بسیاری از موسسات به دلایلی نیروی متخصص دراین حوزه ندارند ودربهترین شرایط از امکانات بعضی از نرم افزارها در پیشبرد کارهایشان استفاده کنند یا ممکن است کارهایی در حوزه اداری ومالی خودشان انجام داده باشند که این نمی تواند بعنوان فناوری اطلاعات تعریف شود .
جمع‌بندی من از فرمایشات شما این بود که درباره فناوری اطلاعات در حرفه حسابرسی اراده جمعی نمی‌بینید. جناب کولیوند گویا شما تجربه موفقی در این زمینه دارید، لطفا نظرات‌تان را بفرمایید.
عباس کولیوند
بنده هم به نوبه خود از اینکه به این جمع دعوت شدم از جنابعالی تقدیر و تشکر می‌کنم و ممنونم از حسن اعتماد شما عزیزان. مطالعه ادبیات موضوع بهره‌گیری از فناوری اطلاعات که دیدگاه غالب صاحب‌نظران این حوزه را به تصویر می‌کشد موید آن است که. قاطبه صاحب‌نظران معتقد هستند که در ایران استفاده گسترده‌ای از فناوری اطلاعات به عمل نمی‌آید. این توضیح وضعیت موجود است که دوستان هم به آن اشاره کردند. لذا از باب وضع موجود می‌توان موضوع را به دیدگاه‌های افرادی که مسئولیت مستقیم در این حوزه دارند ارجاع داد و آنها وضعیت را اینگونه تبیین کرده‌اند. وقتی بیشتر در مورد این موضوع بررسی میکنیم می‌بینیم که در بحث آموزش فناوری اطلاعات کماکان سرمایه‌گذری‌های لازم، چه در حوزه آکادمیک و دانشگاهی و چه در حوزه حرفه‌ای و عرصه عمل انجام نمی‌شود. در این حوزه‌ها به آموزش ، پژوهش و تحقیقات بیشتری نیاز داریم. هنوز مشخص نیست که چه میزان موسسات حسابرسی ما به بحث آموزش و تحقیقات در این زمینه اهتمام می‌ورزند. لذا در بحث فناوری اطلاعات و بهره‌گیری از آن توجه شایانی به عمل نمی‌آید و در اولویت قرار ندارد علی‌رغم اینکه همه شاهد هستیم که امروزه تغییر و تحولات عظیمی در حوزه تولید داده و فضای مجازی در کسب‌و‌کارها به وجود آمده و لازمه اینکه ما هم به آن سطح برسیم این است که نگاه جدیدی در این زمینه داشته باشیم. حرفه حسابرسی، جامعه حسابداران رسمی و موسسات حسابرسی نگاه جدیدی بایستی داشته باشند و این تحولات را به خوبی درک کنند. در صورتیکه شناخت خوبی از این موضوعات پیدا نکنیم قطعا با تهدیداتی روبرو خواهیم بود و کارایی و اثربخشی‌ای که ذینفعان از حسابرسی انتظار دارند مهیا نخواهد شد.
اگر بخواهم دسته‌بندی کلی‌ای داشته باشم که بگویم الان در چه مرحله‌ای هستیم، به اعتقاد من، فرایند تغییرات را در حوزه فناوری اطلاعات در صنعت حسابرسی اینگونه می‌توان دسته‌بندی کرد که از سه مرحله خروج از انجماد، تغییر و تثبیت، هنوز در مرحله خروج از انجماد هستیم. گام برداشتن در این مسیر، شاید با همین نوع جلسات و نقشه راهی که جامعه حسابداران رسمی پیش‌بینی کرده و جناب دکتر زاهدی اشاراتی به آن داشتند آغاز کرده‌ایم. ما نقشه راه نداشتیم. جامعه حسابداران رسمی ایران این مسیر را ترسیم کرد و این نقطه عطف و نقطه قوتی است که می‌توانیم روی آن متمرکز شویم. اما تغییرات را هنوز عملا ایجاد نکرده‌ایم و به ابزارهای استفاده از فناوری اطلاعات هنوز دسترسی پیدا نکرده‌ایم.
پیوند مناسب بین بخش‌های مالی و حسابرسانموضوع دیگری که در تکیل فرمایشات عزیزان می‌توان مطرح کرد این است که در کسب‌و‌کارهای ما، پیوند مناسبی بین بخش‌های مالی و حسابرسان وجود ندارد تا بتوانند همدیگر را درک کنند. بخش‌های فناوری اطلاعات صرفا در بخش سخت‌افزار پشتیبانی می‌کنند. در حوزه نرم‌افزار و بحث منطق‌های عملیات نیاز به یک زبان مشترک داریم. این موضوع میتواند در پیشبرد بحث فناوری اطلاعات کمک بزرگی کند. وقتی از نزدیک با این بحث دست‌و‌پنجه نرم کنیم، خلاء‌ها و کاستی‌های دیگری هم می‌بینیم. حوزه پایگاه داده و کسب‌و‌کارها وجود دارد. ما هنوز با مشکل تاخیر در به‌روز‌رسانی پایگاه داده‌ها مواجهیم. اگر بخواهیم حسابرسی را با استفاده از فناوری اطلاعات پیش ببریم لازمه‌اش این است که اطلاعات به موقع و به‌روزی داشته باشیم. این مشکل مزید بر علت شده که انگیزه حسابرسان را برای اینکه بتوانند از این دستاوردها استفاده کنند ضعیف کند.
بحث دیگری که می‌توان به آن اشاره کرد این است که دستاوردها و پیشرفت‌هایی که جسته‌و‌گریخته در موسسات حسابرسی، سازمان حسابرسی و وزارت دارایی در این زمینه به دست آمده، در حد مطلوبی به اشتراک گذاشته نشده تا بتوانیم به آنها انسجام دهیم و از این دستاوردها به عنوان یک نوع سرمایه‌گذاری برای تدوین ابزارها استفاده کنیم و مسیرهایی که بعدا باید بپیماییم را کوتاه‌تر کنیم. بحث دیگر این است که جامعه حسابداران رسمی به عنوان یک نهاد ناظر در حرفه حرکت‌های خوبی انجام داده است. مثلا در سامانه‌هایی که به وجود آورده، اطلاعات گزارشات حسابرسی و خدمات اطمینان‌بخشی به اشتراک گذاشته می‌شود و گاهی با نهادهای ذی‌ربط هم به اشتراک گذاشته می‌شود و اینها نقاط مثبتی است. اما به زعم بنده هنوز باید معیارها و تشویق‌ها و ترغیب‌هایی که بتواند محرک موسسات و حرفه ما برای بهره‌گیری از فناوری اطلاعات حداقل در شاخص‌های کنترل کیفیت باشد در نظر گرفته شود. آیا ما مسیر وچشم‌اندازی را تعریف کرده‌ایم یا شاخصی تعیین کرده‌ایم که میزان اهتمام موسسسات حسابرسی در بحث سرمایه‌گذاری در فناوری اطلاعات و همین طور بحث‌های جانبی آن اعم از آموزش و مسائل جاری آنها را مشخص کند؟ به اعتقاد من هنوز به جامعیت نرسیده‌ایم. بحث دیگری که بیشتر ضرورت این بحث را پررنگ می‌کند و چالشی است که موسسات حسابرسی دارند، بحث مستندسازی اطلاعات است که واقعا برای موسسات حسابرسی به یک مشکل بزرگ تبدیل شده است. باید این مشکل را هم در نظر بگیریم و به موسسات حسابرسی کمک کنیم که این موضوع را بیشتر مورد توجه قرار دهند تا بتوانند این خلاء را بر طرف کنند.
در فرایند به‌کار‌گیری فناوری اطلاعات در موسسات حسابرسی اگر سه مرحله برنامه‌ریزی، اجرای عملیات و گزارشگری را در نظر بگیریم به زعم بنده بهره‌گیری از فناوری اطلاعات تا حدودی در آزمون‌های محتوا به کار گرفته شده است ولی در بحث آزمون‌های کنترل و سیستم هنوز تا نقطه ایده‌آل فاصله زیادی داریم و لازم است بیشتر به آن پرداخته شود. در جهت بهره گیری از ظرفیت فناوری اطلاعات یک فرصت بسیار طلایی برای جامعه حسابداران رسمی وجود دارد که من خواهش دارم به آن توجه شود. ما هنوز از فناوری اطلاعات در بحث سفارش خدمات مالی و ارجاع کار هیچ بهره‌گیری‌ای نمی‌کنیم این در حالیست که زمینه این موضوع الان آماده است و می‌توانیم به موسسات حسابرسی کمک کنیم که بخش خدمات مالی و درآمد خدمات مالی خود را با پیش‌بینی سامانه سفارش خدمات مالی ارتقا دهند. بالطبع یکی از علت‌هایی که موسسات حسابرسی ما در این زمینه کمتر ورود کرده‌اند درآمد و توانایی مالی این موسسات است و نباید به سادگی از کنار این موضوع عبور کنیم.
ناصر رزاق
دوستان مطالب اساسی را فرمودند. در پاسخ به این سوال که وضعیت فناوری اطلاعات در حسابرسی چگونه است یک کلمه به ذهنم می‌رسد: اسف‌بار. ولی دلایل آن خیلی مهم است. یکی از دلایل این است که پردازش اطلاعات حسابداری و نحوه پردازش اطلاعات خصوصا در زمینه Big data جلو رفته و تغییر پیدا کرده ولی ما در نحوه پردازش اطلاعات و بحث داده‌های کلان (big data) در شرایط کنونی در حسابرسی مشکل اساسی داریم و نحوه رسیدگی در حسابرسی تغییر نکرده است و ما بخش بزرگی از دیتا را عملا نمی بینیم . مخصوصا در شرکتهای بزرگ و خیلی بزرگ، بانک‌ها، بیمه‌ها و … که آن ها را اساسا به نحو مناسب حسابرسی نمی‌کنیم.در صورت استفاده از فن آوری اطلاعات در حسابرسی به صد در صد اطلاعات دسترسی داریم و با توجه به سرعت رسیدگی میزان رسیدگی حتی تا صد در صد هم می تواند بالا برود و از اجرای کلیه مراحل حسابرسی اطمینان حاصل می شود و دیگر بحث نمونه گیری می تواند مطرح نشود . استفاده از تکنیک های جدید مثل خوشه بندی ( Clustering ) و استخراج اقلام غیر عادی ( Unusual) به صورت نرم افزاری کار تحلیل داده را بسیار آسان می کند . امکان مستند سازی صد درصدی بر مبنای پرونده های الکترونیکی و تشکیل پرونده های بسیار منسجم به وجود می آید .
صلاحیت و مراقبت حرفه‌ای و استفاده از دانش حسابرسی شاید در شرکتهای کوچک آن هم با شرایط خاص بر قرار شود ولی در مورد شرکتهای بزرگ و خیلی بزرگ مثل بانک‌ها اصلا نمی‌توانیم چنین ادعایی بکنیم. در این موارد حسابرس یک ریسک بسیار بالا را می‌پذیرد و هزینه بسیار بالایی می‌دهد و زمان بسیار زیادی می‌گذارد ولی حداقل کیفیت را دارد. ما الان در چنین شرایطی هستیم. حسابرسان اگر در بحث فناوری اطلاعات وارد نشوند حرفه رو به نزول می رود. چگونگی ورود هم مساله است. ما در جامعه یک طرح کلان مطرح کردیم و آن را به مرور اجرایی میکنیم ، ولی آن هم خودش فرایند خیلی زمان بری است و من فکر می‌کنم علاوه بر آن چارچوب طرح کلان که سر جای خودش موضوعیت دارد، واقعا لازم است قبل از آن یک‌سری تمهیدات به کار ببریم و اقدامات سهل‌الوصول‌تر و سریع‌تری هم انجام دهیم. ما در کارگروه فناوری اطلاعات به مرور مشغول این کار هستیم. یکی از کارهایی که انجام شده ارائه رهنمود مستندسازی الکترونیک است که به تصویب هیات مدیره رسیده و روی سایت جامعه هم گذاشتیم تا موسسات به مرور با این موضوع آشنا شده و اجرایی نمایند .
من سیاست های نرم افزاری را به طور اعم و فن آوری اطلاعات را به طور اخص در بهبود گزارشگری حسابرسی یا اطمینان بخشی مفید می دانم . این سیاست های نرم افزاری به طور اعم باید آشنایی حسابرس با صنعت باشد ، چرا که فرض بر این است که حسابدار رسمی تکنیک ها و روش ها و استاندارد های حسابرسی را با توجه به تحصیلات دانشگاهی و تجربیات می داند و آن چیزی که ممکن است از آن مطلع نبوده یا کم اطلاع داشته باشد صنعت است ، مثلا عدم آشنایی با صنعت بانکداری ، بیمه و … ، و در صورتی که اطلاعات کافی نداشته باشد بالطبع آثار مالی آن را هم با روش هایی که برقرار می کند نمی تواند تشخیص دهد و به نحو مناسب رسیدگی کند . اما به طور اخص ، با توجه به رشد صنعت و رشد فعالیت های تجاری و تراکنش های مالی ، اثرات مالی آن ها آن قدر حجیم شده که با روش های سنتی قبلی نمی توان استاندارد های حسابرسی را به درستی به کار گرفت ، حسابرس برای اظهار نظر باید متقاعد شود و لاجرم با توده عظیمی از داده های مرتبط با معاملات مواجه است که در حال تغییر هم هست و حالا حسابرس می خواهد با همان روش ها و ابزار دهه شصت و قبل از آن و همان دیدگاه اقدام به رسیدگی کند و لذا قسمت های دیگر رشد کرده و حسابرسی در همان دهه متوقف شده است .متاسفانه نرم افزارهای حسابرسی را متناسب با پیشرفت فن آوری اطلاعات توسعه نداده ایم و حسابرسان عمدتا با مقوله فن آوری اطلاعات آشنایی کافی ندارند .
حسابرس باید به گونه ای آموزش ببیند و تربیت شود که تا پایان عمر حرفه ای خود توانایی ها و صلاحیت حرفه ای را دارابوده و حفظ کند. باید با دیدگاه ها ، ابزار و روش های منطقی تجهیز شود تا بتواند به رسالت خود برسد .
اما سیاست های اخص فن آوری اطلاعات ، فن آوری اطلاعات یکی از ابزارهای موثر برای کمک به حسابرس برای انجام کار حسابرسی است . چون این داده ها در یک جایی جمع آوری شده و حسابرس با این دیتا ها آشنایی و دسترسی مناسب ندارد ، پس حسابرس باید با مفهوم دیتا بیس آشنا شود . صاحبکاری که در پی تحریف ، تقلب یا پولشویی و … باشد دوست دارد حسابرس با داده ها ارتباط مناسب نداشته باشد . پس حسابرس باید از نحوه دسترسی به داده ها اطلاع داشته باشد و شرایط دسترسی به اطلاعات فراهم شود .
در مرحله بعد برمی گردیم به تحلیل ها ، یعنی حسابرس باید تحلیل های متناسب با خصوصیات و ماهیت داده ها داشته باشد ،پس باید ابزار های تحلیل را یاد بگیرد . پایگاه داده ها و نوع داده ها یک موضوع است و پردازش داده ها یک موضوع دیگر . کامپیوتر تا این مقطع صرفا یک سری کارهای تکراری و حجیم که منطقی ساختار یافته دارد را برای ما انجام می دهد . حسابرسان باید با استفاده از کارشناسان و تحلیل گران مالی یا آموزش و به روز آوری خود این کار ها را انجام دهند . و بهتر این است که حسابرس خود با این مطالب آشنا باشد . در زمینه فن آوری اطلاعات ، تحلیل های آماری و … حسابرسان به روز نیستند و حتی در آزمون های جامعه نیز این موضوعات پیش بینی نشده است .
قبل از همه بحث آموزش اهمیت بسیار بالایی دارد. ما باید ابزار لازم را به حسابرسان بشناسانیم. به نظر من مشکلات اساسی در این زمینه داریم. در حقیقت یک سری مشکلات درونی خود حسابرسی است و اگر بتوانیم آنها را حل کنیم بقیه چیزها هم حل می‌شود. ما باید روی بحث آموزش تاکید کنیم. در مورد شیوه‌های آموزش جلسات متعددی گذاشته‌ایم. آقای دکتر زاهدی به درستی اشاره کردند که هر کسی از ظن خود شد یار من. واقعا هر کدام از دوستان یک نظری داشتند. در مورد یک نظر بحث می‌کردیم و جلو می‌رفتیم و کمی بعد یک نظر دیگر پیدا می‌شد و جمع‌بندی خیلی سخت می‌شد. به هر حال آموزش مناسب نداریم. مشغول تلاش هستیم که در بحث آموزش به صورت جدی وارد شویم چون آموزش ، مهارت‌های به کارگیری فناوری اطلاعات را بیشتر می‌کند. الان ابزارهای به‌کار‌گیری متعددی وجود دارد. ما ابزارها را نه می‌شناسیم و نه استفاده میکنیم. فرض کنید الان چند سالی است BI power آمده که میتواند در حسابرسی خیلی به ما کمک کند. ما همچنین مشکلات میان‌رشته‌ای داریم. ما صرفا در تخصص حسابرسی جلو می‌رویم در حالی که واقعیت قضیه این است که در کنار آن واقعا رشته‌های دیگری هم نیاز است از جمله فناوری اطلاعات و آمار. من وقتی می‌خواهم تحلیل کنم تحلیل را از کجا باید شروع کنم؟ وقتی الفبای آمار و کاربرد آمار را بلد نیستم چگونه می‌خواهم تحلیل کنم؟ فرض کنید ۱۰۰۰ دیتای ساختار‌یافته هم در اختیار من بگذارند . آیا من توانایی استفاده از آن را دارم؟ واقعا این توانایی را نداریم. ممکن است در بعضی موسسات اطلاعات در این زمینه وجود داشته باشند ولی خیلی محدود است و بقیه توانایی انجامش را ندارند.
مطرح شد یکی از مشکلات بالا بودن میانگین سن حسابرسان است. این من به جای سن کلمه عمر مفید حرفه ای را به کار می برم منظورم سن نیست ، چه بسا فردی با سن بسیار بالا که به روز بوده باشد و بالعکس فرد جوانی که صلاحیت حرفه ای خود را حفظ نکرده باشد . شخصی که نتواند دانش و صلاحیت حرفه ای خود را حفظ کند عمر مفید حرفه ای وی به سر آمده است. متاسفانه اعضاء با بحث کامپیوتر و فناوری اطلاعات آشنایی کافی ندارند و وقتی آشنایی ندارند لزوم تغییر را هم احساس نمی‌کنند. بعضی مواقع در برابر تغییر سیستم مقاومت می‌شود ولی بعضی مواقع اصلا بحث مقاومت مطرح نیست. درباره ما به نظرم مورد دوم بیشترمطرح است. وقتی من به عنوان یک مدیر یا شریک موسسه یا متولی حرفه از وضع موجود و فناوری های نوین و ابزارهای مربوطه اطلاعاتی نداشته باشم اصلا چگونه می‌خواهم شروع کنم و بگویم چه بکنیم و چه نکنیم؟ اصلا به فکرم نمی‌رسد که بخواهم شروع کنم و در نتیجه موضوع ابتر می‌ماند.
بحث دیگر متنوع بودن نرم‌افزارهای حسابداری است که مشکل زیادی ایجاد می‌کند. ساختار داده‌ها خیلی متفاوت و سازماندهی داده‌ها و اطلاعات مشکل است. بحث دیگر عدم اطلاع کافی موسسات از مزایای استفاده از فناوری اطلاعات است. یعنی اگر من ببینم استفاده از فناوری اطلاعات ریسکم را کاهش می‌دهد و کیفیت کارم را بالا می‌برد، باعث رفع خطاهای انسانی می شود ، در زمان و هزینه صرفه جویی می شود وبهره وری و کیفیت و اثر بخشی را بالامی برد و جایگاهی در جامعه پیدا می‌کنم که خیلی به دردم می‌خورد، دنبال آن می‌روم. ولی وقتی خبر ندارم که این موضوع چه مزیت‌های رقابتی و حرفه‌ای ایجاد می‌کند دنبال آن نمی‌روم. وقتی کیفیت کارم را بالا ببرم و یک گزارش خوب دست مشتری بدهم دنبال من می‌دود. وقتی من واقعا درست حسابرسی کنم و مثلا به جای ۵ درصد از ۱۰۰ درصد اطلاعات بتوانم استفاده و تحلیل کنم، کیفیت کارم فوق‌العاده بالا می‌رود.
حسین شهبازی رز
ارکان جامعه ومسئولین مربوط مسئولیت خطیری در خصوص افزایش قابلیت ها وتوانمندی های حسابرسان مستقل دارند، بعضی از صنایعی که مشتریان خدمات حسابرسی هستند از جمله صنعت خرده فروشی ،پخش ،بیمه وبانک ارتباط تنگاتنگی با فناوری اطلاعات دارند که در راستای رعایت استانداردهای حسابرسی باید شناخت قابل قبولی از فرآیندها وسیستم های آنها برای رسیدگی واظهار نظر داشته باشیم .یا صنایع استارتاپ ها از پیچیدگی خاصی برخودارند که بنظر می رسد حسابرسی آنها با روشهای معمول بنحوی که اصول را رعایت کنیم امکان پذیر نخواهد بودبعبارتی اگر استثنائات را کنار بگذاریم اطلاعات وشناخت حسابرسان نسبت به حوزه های یاد شده جای کار دارد. ما برای موضوعات اساسی راهکاری نداریم. به موقع دنبالش نرفتیم. در واقع رسیدگی‌های ما برای اینکه منطبق بر استانداردها باشد نیاز به ابزار و سیستم دارد.
موضوع مهم دیگر میزان وچگونگی استفاده از بسترهای نرم افزاری صاحبکارها توسط حسابرسان مستقل است.یعنی بنوعی باید خودمان را پوشش بدهیم لذا حضور کارکنان حسابرسی با دانش نرم افزاری درتیم ها ضروری است.حسابرسان در این زمینه باید هوشمندی لازم را بخرج بدهند ودر خصوص معماری سیستم های اطلاعاتی و سیستم های عملیاتی ومالی اطلاعات کافی داشته باشند شناخت از فعالیت های واحدهای تجاری بدون اشراف به سیستم ها ی مورد استفاده آن احراز نمی گردد.همه چیز را به کنترل های داخلی حاکم بر گزارشگری مالی خلاصه نکنیم .مثلا در سازمانهای بزرگ سیستم های اطلاعاتی جامعی ازجمله گزارشهای مدیریتی (BI)مورد استفاده مدیران وکارشناسان است که اطلاعات شرکتها یا واحدهای مختلف سازمانی را جمع آوری وبراساس شاخص هایی ( برای هریک از فعالیتها )تعریف وبتدریج بلوغ پیدا می کند طراحی می شود .حسابرسان برای کسب شناخت وارایه بررسی های تحلیلی به این نوع اطلاعات نیاز دارندولی عموما چنین سیستم هایی را درخواست نمی کنند یا در اختیارآنها گذاشته نمی شود.
فناوری اطلاعات صرفا برای این نیست که من به موجب آن صورتهای مالی و تکلیفم را خوب انجام دهم. من فکر می‌کنم محرک اصلی برای توسعه کسب‌و‌کارهای حسابرسی فناوری اطلاعات است. فناوری اطلاعات است به ما در خصوص تقویت بخش‌های مشاوره‌ای کمک می کند وقتی چنین بخشی نداشته باشیم در مقابل صاحبکارهای بزرگ به مشکل می خوریم. چرا ما الان در خیلی از سازمان‌ها محلی از اعراب نداریم؟ به دلیل اینکه از داشته‌هایمان استفاده نکرده‌ایم. ما با ابزار کامل و قابل‌قبولی به مصاف رسیدگی‌ها نمی‌رویم. آنجاست که بحث‌های مشاوره‌ای نمود و توسعه پیدا می‌کند. ما به این موضوعات توجه نکرده‌ایم.
ناصر رزاق
درباره فناوری اطلاعات وبر می‌گوید حسابرس همیشه در کسب‌و‌کار باید از مشتری برتر باشد. منتها ما همیشه عقب‌تریم. عللش باید پیدا شود و حل کنیم. یک قسمت مشکل جامعه است. حوزه‌های متعددی هست که به نظر من وجود دارد و آنها را رها کرده‌ایم و به آن نپرداخته‌ایم. اگر آمار را در حد معقولی ندانیم به مشکل می‌خوریم. باید در حدی از رشته‌های دیگر بدانیم و آمار و فناوری اطلاعات و حسابرسی را با هم ممزوج کنیم و چیز خوبی از آن در بیاوریم.دیتای بدون تحلیل فایده چندانی ندارد ، بایستی ضرورت به کارگیری حسابرسی مبتنی بر آمار تحلیلی و ابزارهای جدید تحلیل گری حس شود . الان هیچ کدام از این ها را به درستی نداریم. ما در کارگروه فناوری اطلاعات به این نتیجه رسیدیم. اوایل بحث این بود که نرم‌افزار دمو کنیم و ببینیم و راه بیندازیم. آخر سر به این نتیجه رسیدیم که نرم‌افزار حسابرسی واجب است ولی اول باید شناخت حاصل شود و من به عنوان یک حسابرس و عضو جامعه حسابداران رسمی باید بفهمم فناوری اطلاعات چیست، ابزارش کدام است، چه استفاده‌هایی می‌توانم از آن بکنم، چگونه هزینه‌ام را پایین می‌آورد، چگونه ریسکم را فوق‌العاده کم می‌کند، چگونه کیفیت و اعتبار و آبرویم را بالا می‌برد و .. آن وقت است که در شرکتها خواهان پیدا می‌کنم. وقتی به شرکتها اطلاعات بدهیم خواهان پیدا میکنیم. بنابراین به نظر می رسد اول آموزش‌های عمومی را باید ببینیم بعد بیاییم کاربرد نرم‌افزار را بفهمیم. قرار نیست من برنامه‌نویس باشم ولی باید حداقل‌ها را بدانم و خودم را آماده و قدرتمند کنم و این مزیت را به کار ببندم.
بحث زمان‌بر بودن و هزینه طراحی و تولید نرم‌افزار مناسب حسابرسی هم مطرح است. این کار یک متولی می‌خواهد که در این چارچوب واقعا قدم بگذارد، اجرا کند و نتیجه‌اش را بیاورد تا موسسات استفاده کند.
یکسان نبودن سلیقه‌ها و نگاه افراد هم در این بحث مشکل ایجاد می‌کند. دیدگاه‌ها را باید اول به هم نزدیک کرد تا تقریبا همه یک حرف بزنیم. هرکسی از دیدگاه خودش وارد نشود چون قضیه خیلی وسعت پیدا می‌کند و مشکل ایجاد می‌شود. عدم تغییر قوانین و مقررات متناسب با تحولات فناوری اطلاعات هم یکی دیگر از مشکلات اساسی است. در موسسات به تعداد خیلی محدود با فناوری اطلاعات آشنا هستند و بنابراین مشکل ایجاد می‌کند. مشکلات و موانع دیگری هم وجود دارد که در ادامه در صورت لزوم عرض می‌کنم.
بحث‌ها ضمن اینکه جامع بود متنوع هم بود. در ادامه بحث به طور مختصر راهکارها را برای غلبه بر وضع موجود توضیح دهید. در بحث اول عمدتا بر آموزش نیروی انسانی تاکید داشتیم ولی چگونه می‌توان این کار را عملیاتی کرد؟ می‌دانیم که آموزش باید باشد، نیروی انسانی متخصص باید باشد، بسترهای قانونی مساعد بایستی وجود داشته باشد، اصلاح ساختار موسسات حسابرسی بزرگ باید انجام شود و … اما گذار به حسابرسی مبتنی بر فناوری اطلاعات و حسابرسی مکانیزه را چگونه عملیاتی کنیم؟
محمد علی زاهدی
من همیشه عادت دارم به نیمه پر لیوان نگاه کنم. به هر حال مشکلات زیاد است نه فقط در حوزه حسابرسی بلکه در حوزه‌های دیگر هم مشکل زیاد است. ولی من سعی می‌کنم نقاط مثبت را برجسته کنم. یکی از مهمترین بحث‌ها این است که ما فرهنگ استفاده از فناوری اطلاعات را به حسابرسی بیاوریم. یادم است که سازمان حسابرسی در دهه ۱۳۷۰ که تازه کامپیوتر (پی‌سی) آمده بود برای مدیران سازمان یک پی‌سی به صورت قسطی تهیه کرد. حسن این ماجرا این بود که آنها را یک مقدار با فرهنگ کامپیوتر آشنا کرد. در جامعه حسابداران به نظر من نسبت به سالهای قبل پیشرفت داشته‌ایم. سازمان حسابرسی را نمی‌دانم. مفید راهبر هم بالاخره کارهای خوبی کرده مثل نرم افزار ACL که آورده، ممکن است استفاده‌ی کامل نمی‌کند ولی بالاخره در این حوزه یک پیشرفت محسوب می‌شود. جامعه حسابداران در این راه خیلی بیشتر و کامل‌تر بوده است. حداقل محیط تبادل و تعامل خودش را با حسابرسی و ذینفعان کاملا مکانیزه کرده است. جامعه حسابداران الان ارتباطات و تعاملاتش را کاملا مکانیزه کرده است. مثلا کل نامه‌ها را در اتوماسیون اداری گذاشته و کل مکاتبات از حالت کاغذی خارج شده است. این موضوع سرعت و قابل دسترس بودن و کاهش هزینه‌ها را به همراه داشته است. در سه حوزه تعاملات خودش را گسترش داده است. تعاملات خود را با حسابرسان در سامانه سحر انجام می‌دهد. کل فرایندهای مربوط به کارکنان و حسابداران رسمی داخل سامانه سحر انجام می‌شود. حتی نسخه موبایل هم دارد. گزارشهای حسابرسی داخل سامانه انجام می‌شود و با موبایل می‌توانند تایید گزارش کنند. در حوزه کار با ذینفعان مثل بانک‌ها و دولت سامانه‌ای ساخته به اسم پردیس که این سامانه کل تعاملات را کاملا به صورت الکترونیک انجام می‌دهد. جدیدا هم یک سامانه دیگر به اسم جام راه انداخته که شرکتها و بنگاه‌هایی که مورد حسابرسی قرار می‌گیرند در آن هستند. همین الان ۱۲۰۰۰ شرکت در آن عضو هستند. فرایندها و امضای قرارداد حسابرسی در حال تکمیل است. در سیستم، زمان اجرایی مهم است و شما باید بدانید در چه زمانی بیشتر بازده را می‌توانید بگیرید. کل فرایندهایی که داخل جامعه وجود دارد به شکل کامپیوتری انجام می‌شود و خود این موضوع باعث می‌شود که حسابرسان ما با فرهنگ این کار آشنا شوند. مثلا برای برخی حسابرسان یکی از مشکلات این بود که صاحب‌کاران صورت حساب‌هایشان را پرداخت نمی‌کردند. در سامانه سحر این امکان وجود دارد که خود حسابرس اگر صاحب‌کارش صورت حساب را پرداخت نکرد میتواند این گزارش را بلاک کند، آن موقع دیگر هیچ جا نمی‌تواند از این گزارش استعلام بگیرند تا زمانی که با حسابرس تصفیه حساب انجام شود. این موارد باعث شده که حسابرسان یک مقدار آشنا بشوند که اینها یک سری فرایند است. بنابراین این کار خوب انجام شده است.
بحث آموزش
بله هنوز در بحث آموزش کار خیلی خاصی انجام نشده است. ما در چارچوبی که برای حسابرسی تعیین کردیم باید ببینیم کجا هستیم. اگر با یک هدف مشخص حرکت کنیم آن موقع می‌توانیم مطمئن شویم که داریم درست حرکت میکنیم. مثل یک برنامه حسابرسی است. جامعه حسابداران باید روی این موضوع بیشتر کار کند. تغییر دیگری که اتفاق افتاده این است که الان سطح دانش فناوری اطلاعات در جامعه حسابدارن خیلی بالاتر از جاهای مشابه در حوزه خودش است و جامعه در یک سطح استاندارد قرار دارد. نشانه‌اش هم این است که تا یک هفته دیگر صورتهای مالی به شکل دیتا و داده در جامعه حسابداران شکل می‌گیرد و علاوه بر نسخه کاغذی و نسخه الکترونیک که فایل پی‌دی‌اف می‌شود به شکل داده و دیتا برای تحلیل ارائه می‌شود و این به عنوان پایه (base) مورد استفاده قرار می‌گیرد. وزارت صنایع و سامانه جامع تجارت که در حال صحبت با آنها هستیم و خود سازمان مالیاتی می‌توانند به این سیستم وصل شوند. یعنی تقریبا دو دستگاه حاکمیتی عمده کشور از این داده‌ها استفاده می‌کنند. مراحلی که این دیتا تهیه و نگهداری می‌شود و انتقال پیدا می‌کند مشخص است.
جامعه بودچه‌ی چندانی ندارد و آن چیزی که می‌گیرد بیشتر صرف حقوق و دستمزد می‌شود و بخشی هم ممکن است بابت هزینه‌های دیگر باشد. باید نقاط روشن را بگیریم و تقویت کنیم. جامعه حسابداران الان در فناوری اطلاعات خوب حرکت می‌کند. عملکردش هم نسبت به مدت زمانی که داشته خیلی خوب بوده است. فرایندهایی که در جامعه حسابداران وجود دارد حسابرسان را هم آشنا کرده است. ما با وزارت صنایع هم صحبت کرده‌ایم و انشاالله بحث راه‌اندازی امضای دیجیتال به زودی اجرایی می‌شود. برنامه‌ریزی‌ها انجام شده و فقط پیاده‌سازی مانده است. ما تقریبا به روزیم. حسابرسی که به‌روز است به هر صورت میتواند بیشتر به این موارد بپردازد و برایش قابل لمس است. ولی همانطور که دوستان فرمودند لازم است یک مقدار حسابرسان را بیشتر با محیط حسابرسی آشنا کنیم. چون اینجا یحث مکانیزه کردن فرایندهای اجرایی است نه حسابرسی. این آشنایی مقدمه این است که مراحل بعدی اجرایی شود.
بحث بسیار عمده، آموزش است. ما الان متاسفانه اصلا سیلابس نداریم. اگر قرار باشد کسی کار ارزیابی کنترل‌های داخلی در محیط‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات (آی‌تی بیس) را انجام دهد تیم حسابرسی است. تیم حسابرسی باید چه آموزش‌هایی داشته باشد؟ الان نمی‌دانیم. اخیرا یک دوره در این زمینه برگزار کردیم و خود من هم شرکت کردم ولی واقعا نفهمیدم چگونه قرار است انجام شود. مثل این است که قصه هزار‌و‌یک شب را در یک شب بخواهیم تمام کنیم. واقعا نمی‌شود. این موضوع باید چارچوب مشخصی داشته باشد. باید آمادگی بین حسابرسان وجود داشته باشد. مثل خود حسابرسی است اگر اصول ۱ را پس نگذرانیم نمی‌توانیم میانه ۱ را بخوانیم. باید چارچوب مشخص شود و بعد از آن نقطه حرکت کنیم. مهمترین کاری که با این بودجه و امکانات جامعه حسابداران رسمی میتواند انجام دهد بحث آموزش است.
تاکید شما روی آموزش بود. در تجربه امور مالی و حسابداری و مدیریت مالی شرکتها، آموزش‌و برنامه‌های (اپلیکیشن‌های) کاربردی به موزات هم پیش رفتند. یعنی در موسسات این برنامه‌های کاربردی ارائه می‌شد بعد آموزش‌های تخصصی متعاقب آن و بر اساس آن ارائه می‌شد. ما باید بتوانیم خلاء برنامه‌های کابردی را هم حل کنیم.
محمد علی زاهدی
بله در آزمون‌های محتوا برنامه‌های کاربردی می‌توانیم داشته باشیم ولی در ارزیابی کنترل‌های داخلی اصلا برنامه کاربردی‌ای نداریم. یعنی نیازی نیست از یک اپلیکیشن استفاده کنیم اگر هم بکنیم در حوزه فنی است. مثلا وقتی بخواهیم ترافیک شبکه را چک کنیم. یک سری نرم‌افزار هست که امنیت را تامین می‌کند شبیه آنچه در موبایل هم وجود دارد. شما می‌توانید یک نرم‌افزار دانلود کنید که بگوید الان چه کسانی در شبکه شما هستند. در تلگرام هم می‌توانید ببینید چند نفر با اکانت شما وصل شده‌اند. ولی در ارزیابی کنترل‌های داخلی چیزی نداریم. بله در آزمون‌های محتوا برنامه‌های کاربردی شبیهACL داریم.
حسین شهبازی رز
چگونگی گذار به حسابرسی مبتنی بر فناوری اطلاعات و عملیاتی کردن آن سوال بجایی است. منافع موسسات و حسابرسان‌مستقل بایستی به فناوری اطلاعات گره بخورد ،ما بیشتر دستور می‌دهیم تا اینکه یک پروتکل ایجاد کنیم، مثلا آیین‌نامه افزایش ضمانت اجرایی در حسابرسی را داشتیم که ۱۳۸۸ تصویب و دو سال برای ارتقای سطح نرم افزاری حسابرسان پیش بینی و منابعش به نوعی تقبل شده بود ولی منجر به توسعه نگردید. در هر حال مصوبه خوبی برای حوزه حسابرسی بود ولی سوال است که به چه نحوی پیش برده شد وچرا انتظارات برآوده نشدوحسابرسان ازآن بهرمند نشدند.بنظرم اقدامات حتما باید به گونه‌ای باشد که منافع موسسات و حسابرسان دیده شود یکی از راههاوارد کردن موضوع مشاوره به خدمات حسابرسی است ومستلزم سرمایه گذاری است وساختار فعلی اجازه توسعه این نوع خدمات را نمی دهد.
حسابرسی با مدل وسبک سیاق فعلی مشکلی را حل نمی کند وبرخلاف سالهای دورمورد توجه فارغ التحصیلان خبره نیست و به راحتی و با این چارچوب و رویه ای که داریم جذب این حرفه نمی شوند، اگر این امکان فراهم شده وجذب شوند با آموزش وسرمایه گذاری در حوزه های مورد نیاز موجب ایجاد ارزش افزوده توسعه حرفه خواهند شد که نتیجه آن توسعه خدمات قابل ارایه حسابرسی از جمله مشاوره خواهد شد .مشاوره بدون ایجاد زیر ساخت بطور اصولی وکامل محقق نخواهد شد در آمد اینگونه خدمات محرکی خوبی برای توسعه وبالندگی خواهد شد .اقتصاد مسئله دار و بدور از استانداردهای قابل قبول بین المللی نیاز به مشاوره های گسترده ای دارد که می تواند فرصت های خوبی برای حسابرسان مستقل ایجاد نماید.
موضوع قابل بحث دیگر گردش وچرخش اطلاعات حرفه ای بین اعضای جامعه و الزام به ایجاد زیر ساخت های لازم برای استفاده از اطلاعات تولیدشده وبه اشتراک گذاری تجربیات درسطح موسسات واعضای جامعه است. با توجه به ظرفیت های موجود که شامل چندصد موسسه ،بیش از دوهزار عضو ،حدود ۲۰هزار شاغل وحدود ۳۵هزار واحد اقتصادی که بخش مهمی از اقتصاد کشور را تشکیل می دهد باید کار های بزرگی انجام داد لیکن خروجی قابل قبولی مشاهده نمی شود.
مهمترین وظیفه جامعه حصول اطمینان از ارایه خدمات حرفه ای توسط اعضاء وموسسات مطابق با استانداردها است که مستلزم استفاده از فناوری اطلاعات است که نیازمند سرمایه گذاری است چون آثاری از نظارتهای موثر مشاهده نمی شود.
باید تغییر وتحولات اقتصادی را که مبتنی یا تحت تاثیر فناوری اطلاعات است را دنبال کرده واشراف داشته باشیم ومتناسب با آن عکس العمل داشته باشیم.بطور مثال اطلاعات ما درقبال شرکتهای استارتاپی چگونه است و آیا از چابکی لازم برای همگامی وهماهنگی با بازار کسب وکار برخورداریم.بطور مثال بسیاری از آنها تا مدتها زیان ده هستند ولی ارزش منصفانه آنها قابل ملاحظه بوده که معاملات صورت گرفته دراین خصوص نشان دهنده وضعیت آنها است.بنابراین مدیریت دانشی می خواهیم که اطلاعات این چنینی را تسهیل کند. لذا قابل پیش بینی است که برای اظهار نظر نسبت به صورتهای مالی این گونه شرکتها متوسل به دهها نفر می شویم .
در جامعه این امکان وجود دارد و کل تعاملاتش با موسسات حسابرسی آنلاین است.
چرا جامعه با این حجم امکانات این موضوع را اجرایی نمی‌کند و از این امکان استفاده نمی‌کند؟ این یک گام رو به جلوست که جامعه میتواند بردارد. از این دست اطلاعات کم نیست. در کسب کارهای مربوط به Data mining (داده‌کاوی) با توجه به اطلاعاتی که ازحسابرسان خارجی دارم یکی از ارایه دهنده گان این نوع خدمات هستند. ولی موسسات ما درآمدی ازاین حوزه ها ندارند و این بازار را به دیگران واگذار کردیم . در صورتیکه این در حوزه تخصص ما است چون تشخیص کیفیت داده‌ها وقابلیت اتکا آنها مهم است. در هر حال از این فرصتها خصوصا در حوزه بانک، بیمه و سازمانهای بزرگ هیچ استفاده‌ای نکرده‌ایم. در مقابل سایر سازمان‌ها و نهادها آنچنان نتوانستیم عرض اندام کنیم که بخش عمده‌ای از این به خاطر ضعف در بکارگیری فناوری اطلاعات است. ما ابزارها و امکانات لازم را پیش‌بینی نکرده‌ایم. مثالی می‌زنم. در حال حاضر شرکت های زیادی در ایران ازنرم افزارهای جامع یا ERPاستفاده می کنند وسئوال مهم این است که الان در سطح حسابرسان کسی هست که با این نرم‌افزارها آشنایی داشته باشد وبتواند نیازهای اطلاعاتی خود را دریافت و وظایف حرفه ای خود را انجام دهد از طرفی ERP ها سفر جدیدی را به سوی هوشمند شدن وبهره گیری از فناوری های نوین همانند IoT ، رایانش ابری ،هوش مصنوعی ونقش فعال در بهینه تر کردن فرآیندها ونیز ایفای نقش در تصمیم گیری ها وپیش بینی ها آغاز کرده که فاصله‌مان را بسیار بیشتر از قبل می‌کند.
چگونه می‌شود این فاصله را کم کرد؟
حسین شهبازی رز
باید درآمد این شرکتها را گره بزنیم به فناوری اطلاعات و از جامعه حسابداران رسمی بپرسیم شما برای این موسسات چه کرده‌اید؟ اگر آقای دکتر بیایند این مقررات را بگذارند اجازه نمی‌دهم موسسه x این شرکت را بگیرد و حسابرسی کند.
محمدعلی زاهدی
رسالتی که حرفه حسابرسی و جامعه حسابداران رسمی دارد تدوین دستورالعمل فرایندهای حسابرسی به شکل نرم‌افزاری است.
عباس کولیوند
من چند نکته را به عنوان راهکار پیشنهاد می‌دهم. حالا که همه معتقدیم خلاء‌های جدی در بحث فناوری اطلاعات داریم به اعتقاد بنده نیاز به نهادسازی وجود دارد. یکی از راهکارها میتواند این باشد که ما در نهاد جامعه حسابداران رسمی یک تیم مروجان فناوری اطلاعات تشکیل دهیم. به طور جدی جامعه حسابدارن رسمی باید این قضیه را دنبال کند اگر به این موضوع ایمان داریم. چون به هر حال پدر این خانواده جامعه حسابداران رسمی است. همانطور که آقای دکتر گفتند طرح کلان تصویب شده ولی طرح‌های تفضیلی‌تر نیاز داریم و به صورت ریز باید برای آن برنامه داشته باشیم. باید تیم مروجان فناوری اطلاعات را تربیت کنیم. رسالت این تیم هم باید آموزش گروه‌های ویژه در موسسات حسابرسی باشد و نفرات توانمند و علاقه‌مند به این کار را فراخوان کنیم و موسسات حسابرسی بسته به ظرفیت خود این نیروها را معرفی کنند. این تیم باید در جامعه حسابداران رسمی سازماندهی شود. می‌توانیم در کنار این تیم از نیروهای باتجربه شرکتها در حوزه‌های تخصصی هم دعوت کنیم و آنها را به کار بگیریم. فرض کنید در صنعت بانکداری ما نیروهای توانمند زیادی داریم. بسیاری از ایشان شاید بازنشسته شده باشند. ما باید این هنر را داشته باشیم که این تخصصص‌ها را گرد هم بیاوریم و در این تیم به کار بگیریم. این نیروهای توانمند میتواند خلاء حسابرسان را که می‌خواهند اشراف و برتری به صاحب کار داشته باشند برطرف کنند. تجربه‌های ایشان به این تیم راهبری منتقل می‌شود و شاید جنبه‌های دیگر را هم بتوانند پوشش دهند.
برای این کار قطعا نیاز به بودجه است. باید بودجه خاصی در نظر گرفته شود و خود موسسات حسابرسی هم مشارکت کنند و سهم داشته باشند. جامعه حسابداران رسمی میتواند شکل این کار را به هر ترتیبی که با چالش کمتری همراه باشد پیش‌بینی کند. در کنار این رویکرد پیشنهادم این است که موسسات حسابرسی ما هم در پیوند با این طرح کلان حسابرسی برنامه‌ای برای پیشبرد فناوری اطلاعات‌شان داشته باشند. یعنی ما باید این طرح را با پایین‌ترین لایه‌ها پیوند دهیم و به اشتراک بگذاریم که این ارتباط قطع نشود. چون اگر فقط جامعه را ببینیم و این طرح را بخواهیم جلو ببریم بدون مشارکت و حضور موسسات حسابرسی و خود حرفه و شاغلین حرفه، این موضوع شاید به این نتیجه نرسد. لذا موسسات حسابرسی باید برنامه‌ای در جریان این طرح کلان بدهند و مدام پایش و تعقیب شود. در بحث استانداردهای حسابرسی هم به جرح‌و‌تعدیل‌هایی نیاز داریم. مثلا در استاندارد بررسی‌های تحلیلی شاید نیاز باشد یک گریزی بزنیم. به هر حال مرجع این موضوع سازمان حسابرسی است. بررسی‌های لازم باید در این زمینه بشود و تغییراتی در این حوزه هم باید داشته باشیم که در برنامه زمانی که برای طرح کلان داریم حتما دیده شود. بالطبع این جرح‌و‌تعدیلی که در استاندارهای حسابرسی به وجود می‌آید میتواند الزامات مقرراتی هم در ادامه برای موسسات حسابرسی به همراه داشته باشد.
بحث توانمندسازی حسابرسان در قالب کارگاه های آموزشی را هم به طور ویژه برای فناوری اطلاعات باید داشته باشیم. این موضوع به استمرار این کار کمک می‌کند. راهکار دیگری که می‌توانیم بدهیم، امنیت شغلی در حرفه است. چون واقعا یکی از گلایه‌هایی که موسسات بزرگ حسابرسی و شاخصین حرفه و صاحب‌نظران داشتند این بود که در حرفه، ماندگاری کارکنان نداریم. نقل‌و‌انتقال در موسسات حسابرسی به وفور اتفاق می‌افتد و نرخ جابجایی کارکنان بالاست. ما باید به بحث حق‌الزحمه این موسسات هم توجهی بکنیم که نیروها وفاداری بیشتر و برنامه‌ریزی بلند‌مدت برای این حرفه داشته باشند. نکته دیگری که می‌توانم به آن اشاره کنم نیروهای تازه‌وارد به حرفه حسابرسی هستند. اشاره فرمودید که میانگین سنی در حرفه بالاست. اما موضوع دیگری که نباید از آن غافل باشیم بحث نیروهای تازه‌وارد به این حرفه است. متاسفانه کیفیت آموزش‌ها در دانشگاه مقداری به جهت گسترش کمی بی‌رویه، کمرنگ شده است. بر این باورم که می‌توانیم مقرراتی برای موسسات حسابرسی وضع کنیم که نیروهای تازه‌وارد صلاحیت‌ها و ویژگی‌هایی خاصی داشته باشند. در ابتدای امر شاید نیاز باشد یک آموزش برای این نیروها برقرار کنیم و گواهی‌نامه‌هایی صادر کنیم و مجوز ورود به حرفه را به آنها بدهیم. قطعا این موضوع می تواند به حرفه کمک کند.
محمدعلی زاهدی
در مورد بحثی که جناب شهبازی فرمودند باید بگویم جامعه تقریبا هر آن چیزی را که میتواند منتشر می‌کند. بعضی می‌گویند من می‌خواهم بدانم حسابرس این شرکت کیست. یک سامانه‌ای وجود دارد که برای این موضوع قابل استفاده است و این را اساسنامه به او اجازه داده و میتواند شرکت را جستجو کند و آخرین حسابرس را پیدا کند. اما در بخشی مثل گزارشات چون بحث محرمانگی وجود دارد قابل انتشار نیست مگر با رضایت خود صاحب گزارش. الان گزارش‌هایی که ذینفعان می‌گیرند حتما باید مجوز آن از صاحبکار از طریق سامانه الکترونیک وجود داشته باشد. یکی از محدودیت‌ها این موضوع است.
ناصر رزاق
فکر کنم منظور آقای شهبازی در مورد به اشتراک گذاشتن اطلاعات فنی بود وگرنه در مورد گزارشات که طبیعتا محرمانگی مشخص است. در تکمیل فرمایشات شما ما الان قرارداها را هم در سامانه سحر گذاشته‌ایم. قرارداد سه‌ساله را برای حفظ و بالا بردن حق‌الزحمه و جلوگیری از کاهش آن قراردادها در سیستم قرار داده‌ایم. برای سه سال مشخص است کدام موسسه و با چه حق الزحمه ای یک شرکت را حسابرسی کرده است.
در مورد توانمندسازی در قالب کارگاه‌ها و چارچوب‌های آموزشی بحث کرده‌ایم. در اولین فرصت آن را اجرایی میکنیم. من خودم پیشنهاداتی که در این مورد به نظرم می رسد این است که ما در برنامه‌هایمان از تجربیات بین‌المللی استفاده کنیم. خیلی صحبت کردیم و مقاله خواندیم و در کارگره فناوری در این باره صحبت کردیم. باید ببینیم کشورهای توسعه‌یافته چه می‌کنند که ما این قدر عقبیم؟ به هر حال رشد فناوری اطلاعات وقتی در مجامع بین‌المللی مطرح شد هم زمان با رشد حسابرسی هم بود. ولی در مورد ما هم زمان نیست. یعنی یک طرفه رشد کرده‌ایم. در همه حوزه‌ها گسترش اطلاعات و داده‌ها و استفاده از تجهیزات و ابزارها فراوان بوده ولی حسابرسان نشسته‌اند فقط تماشا کرده‌اند. حتی ممکن است اسم ابزار به گوشمان نخورده باشد. باید این تجربیات را ببینیم و بررسی کنیم چگونه می‌توانیم فناوری اطلاعات را در بحث چارچوب‌های خودمان پیاده‌سازی کنیم. در بحث آموزش‌های عمومی باید خیلی تکیه کنیم. آموزش بانک‌های اطلاعاتی بسیار مهم است. در بحث بانک‌های اطلاعاتی، سیستم‌های هوشمند، ارتباط از راه دور و .. باید کار کنیم. مشکلی که داریم همان بحثی است که عرض کردم. در مورد دوستانی که الان در جامعه هستند به خصوص در رده شرکا و مدیران بحث عمر مفید حرفه ای مطرح است. شاید لازم است مثل دارو‌سازان بازآموزی انجام شود وصرفا آموزش‌های ۴۰ ساعته دوره‌ای نباشد. وقتی من کارت حسابدار رسمی را گرفتم ممکن است بگذارم جیبم و دیگر دنبال به روز آوری دانش خودم نروم. هفته پیش یکی از دوستان می‌گفت یک بحث گزارشی داشته اشت. یک فرد اصرار داشته که من طبق استاندارد انجام داده‌ام و یک نفر دیگر می‌گفته طبق استاندارد نیست. استاندارد را آوردند و معلوم شد آن شخصی که می‌گفت طبق استاندارد نیست استاندراد جدید دستش بود و آن یکی استاندارد سال ۱۳۸۰ دستش بود. هر دو هم راست می‌گفتند! یعنی از سال ۱۳۸۰ تا حالا خبر نداشتم چه تغییری در استانداردهای حسابداری و حسابرسی به وجود آمده . این به خاطر این است که وقتی کارت را می‌دهیم صلاحیت حرفه ای را تایید کردیم ولی حفظ صلاحیت حرفه ای هم مهم است .به نظرم باید هر ۲-۳ سال یک بار آزمون بگیریم تا ببینیم شخص واقعا خودش را به‌روز کرده است یا نه؟ آن موقع است که طبق صحبت وبر ما از کارفرما و صاحب کار جلوتریم.
کمک مالی
طبیعتا این بحث‌ها نیاز به کمک مالی دارد. و باید کمک مالی از جانب دولت یا نهادهای نظارتی صورت بگیرد تا بتوانیم در این اهداف پیش برویم و شفافیت مالی ایجاد کنیم.
یک بحث اساسی دیگر که وجود دارد و مغفول مانده همکاری حرفه و صنعت و دانشگاه است. صنعت کار خودش را ، دانشگاه کار خودش را و حرفه هم کار خودش را می‌کند. در حرفه خودمان هم همین طور است. حسابداری کار خودش را می‌کند و حسابرسی هم کار خودش را می‌کند. همه از هم دوریم. همه چیز جزیره‌ای است.. دانشگاه برای خودش درس‌هایی می‌دهد که مکن است با شرایط روز منطبق نباشد ، چیزی از فناوری اطلاعات و دانش روز در آن نمی‌بینید. حتما باید آموزش میان‌رشته‌ای داشته باشیم. آماری که ما در دانشگاه می‌خوانیم با آماری که در حرفه نیاز است قابل مقایسه نیست. استاد دانشگاهی که دکترای آمار دارد یک مطلبی را در قالب آمار توصیفی و استنتاجی می‌گوید و آن را با مثال‌های مرتبط با موضوع توضیح می‌دهد ولی دانشجو عملا چیزی یاد نمی‌گیرد ، چون رابطه کاربردی آن در حرفه را خوب نمی‌فهمد. بنابراین باید استادی آمار را درس بدهد که حسابرسی و حسابداری هم بلد است یعنی حتما باید آموزش‌های میان‌رشته‌ای به خصوص فناوری اطلاعات و آمار وجود داشته باشد. طبیعتا بحث دیگری که وجود دارد این است که در اساسنامه فعلی جامعه حسابداران رسمی شرکا فقط بایدحسابدار رسمی باشند. این بحث هم اساسی است. به هر حال من به عنوان یک موسسه حسابرسی نیاز به متخصص فناوری اطلاعات (آی‌تی من) دارم، نیاز به حقوق دان و خیلی چیزهای دیگر دارم. ورود افرادی غیر از حسابرس یا حسابدار رسمی به موسسات حسابرسی اهمیت زیادی دارد. اگر بشود اساسنامه را اصلاح کرد خوب است اگر هم نشد باید موسسات با یک ترفندهایی این افراد را جذب کنند.
شهبازی رز
موسسه ACCENTERE همانند مکنزی وگروه مشاوران بوستن جزء موسسات بزرگ مشاوره ای دنیاست و بیش از ۴۵۰ هزار نفر پرسنل دارد. این شرکت سال ۱۹۹۰ از یکی از موسسات بزرگ حسابرسی جهان جدا شد. این موسسه آمد با شرکتهای بزرگ نرم‌افزاری مثل SAP قراردادهایی دارد که موجب آن به دلیل شناختی که ازصنایع مختلف دارد برای استقرارP ERهمکاری می کند بنابراین حسابرسان اینگونه ظرفیت ها را دارند وباید چنین الگوهایی در ذهن ها باشد.
ناصر رزاق
کاملا درست است. اگر نتوانیم خودمان را بزرگ کنیم خرد می‌شویم و از بین می‌رویم. من هم مثل آقای دکتر نیمه پر لیوان را می‌بینیم اما باید نیمه خالی را هم دید و راه‌حل برایش پیدا کرد. کارهایی انجام شده است.سامانه هایی در جامعه راه اندازی شده ، سامانه جام ارتباط با شرکتها ، سامانه سحر ارتباط با موسسات و سامانه پردیس ارتباط با ذینفعان است. در این بخش‌ها رشد نسبتا خوبی داشتیم. کارهای اساسی انجام شده ولی هنوز واقعا عقبیم. یعنی آن صفت اسف‌بار که گفتم با تمام این اتفاقات هنوز پابرجاست.
به نظر من جهت رشد سریع استفاده از فن آوری اطلاعات باید اقدامات سریعی انجام شود ، پیشنهاد من در این خصوص این است که :
از تجربیات بین المللی در این خصوص استفاده کنیم
جامعه در خصوص تغییر در روش های حسابرسی از رویکرد سنتی به مکانیزه و مبتنی بر فناوری اطلاعات ، تهیه دستورالعمل حسابرسی و پرونده های الکترونیکی ، الزام به یک سری بررسی های تحلیلی با استفاده از ابزار مناسب ، شناسایی ابزار ها و معرفی آن به حسابرس جهت استفاده بنا به اقتضاء ، و آموزش لازم در این خصوص و توانمند سازی اعضاء جهت کاهش ریسک حسابرسی و افزایش کیفیت حسابرسی سیاست گذاری کند .
با وزارت علوم در زمینه اصلاح رئوس مطالب آموزشی منطبق با شرایط موجود حرفه مذاکره شود
مذاکره جهت ایجاد یکپارچگی اطلاعات در سطح کشور برای مثال حسابرس باید بتواند راجع به سلامت مالی ، رتبه شرکت و …. صاحبکار از جاهای معتبر استعلام بگیرد و ریسک خود را در خصوص پذیرش کار ارزیابی کند . در مورد تمامیت معاملات و … لازم است حسابرس به بیرون از شرکت مراجعه کند و اطلاعات خود را با مراجعی تطبیق دهد .
آموزش های عمومی و بانک های اطلاعاتی ، سیستم های هوشمند و ارتباط از راه دور داشته باشیم
الزام به امتحان مجدد حسابداران رسمی پس از دریافت کارت در مقاطع مثلا دو یا سه ساله جهت تمدید کارت داشته باشیم و در آزمون ها مواردی نیز از فناوری اطلاعات سوال شود
به هر حال تامین مالی و حمایت مالی در این خصوص لازم به نظر می رسد ، تا زمانی که حق الزحمه حسابرسی پایین است امکان سرمایه گذاری در این گونه مطالب وجود ندارد یا خیلی سخت است .
محمدعلی زاهدی
انشاالله با کار جدیدی که انجام می‌شود صورتهای مالی به‌صورت دیتای حسابرسی‌شده داریم که تاکنون در کشور نداشتیم. قبلا اگر کسی می‌خواست تحلیل کند دیتا را باید خودش در نرم‌افزاری مثل اکسل وارد می‌کرد و خروجی می‌گرفت. در سامانه جامع تجارت ( سامانه حاکمیتی وزارت صنایع ) هم قرار است شرکتها اعتبار‌سنجی شود و رتبه اعتباری آن مشخص شود تا ریسک مالی آن شرکت قابل محاسبه باشد. به‌غیر از صورتهای مالی اساسی یک سری آیتم‌های دیگر هم هست که کمک می‌کند بتوانیم اطلاعات کاملتری داشته باشیم. این اطلاعات وقتی در شرکت تهیه می‌شود برای حسابرس ارسال می‌شود و حسابرس هم آن را بررسی می‌کند.
یعنی از جام به سحر می‌رود و در سحر بررسی و تایید می‌شود. این دیتای حسابرسی شده است که نسخه کاغدی آن هم موجود است. پس از آن این اطلاعات آماده استفاده در سطح کشور است. این موضوع میتواند در بحث حسابرسی کامپیوتری هم مورد استفاده قرار بگیرد. حسابرس از صورت مالی شروع می‌کند. با این اطلاعات هم می‌شود یک کارهای تحلیلی کرد. یک کار دیگر و پروژه بعدی جامعه هم این است که ما صورتهای مالی تعدیل‌شده بدهیم. یعنی آثار بندهای گزارش را ببینیم و در نهایت صورتهای مالی تعدیل‌شده بیرون بیاید. اینها بخش‌هایی است که در سطح کلان حسابرسی کامپیوتری میتواند به ما کمک کند.
از حضور کلیه‌ی همکاران عزیز در این میزگرد سپاسگزاریم و امیدواریم با همفکری سایر اعضای جامعه بتوانیم در پیشبرد استفاده‌ی مؤثر از فناوری اطلاعات در حرفه‌ی حسابرسی گام‌های مؤثرتری برداریم.
بدون دیدگاه