بررسی ویژگی های حسابرسی بر اثربخشی کنترل داخلی در شرکت ها (از دهه ۱۹۵۰ تا هزاره جدید)

در سـال هـای اخیـر حسابرسـی داخلـی بـه عنـوان یکـی از مکانیـزم هـای درون سـازمانی، نقـش بسـیار با اهمیتی در سـاختار حاکمیـت شـرکتی در جهـان پیـدا کـرده اسـت. از اوایل هـزاره گذشـته، بـا تاسـیس بنـگاه هـای اقتصـادی بـزرگ و پیچیـده تـر شـدن فعالیت هـا، امکان رسـیدگی به تمـام فعالیت هـا توسـط مدیریـت سـلب شـد؛

حسابرسـی داخلی به عنـوان حرفـه ای برای یـاری سـازمان هـا در انجام درسـت کارهـا، پـا بـه عرصـه وجـود گذاشـت حسابرسـی داخلـی بـه سـرعت در جهان مـورد پذیـرش و حمایـت مدیـران شـرکت هـا قـرار گرفـت و اهمیـت یافـت و از دهه ۱۹۵۰ تا  آغـاز هـزارهٴ جدیـد، در هـر دهـه نقش های جدیدتـری بـه عهـده گرفـت .

کنترل داخلی در سیسـتم حاکمیـت شـرکتی

را می تـوان مجموعـه قوانین، مقـررات، نهادهـا و روش هایـی تعریـف کـرد کـه تعییـن می کننـد واحدهـای تجـاری چگونـه و بـه نفـع چـه کسـانی اداره شـوند. حسابرسـی داخلـی، یـک فعالیـت اطمینان بخـش و مشـاوره ای مسـتقل و بی طرفانـه بـه منظـور ارزش افزایـی و بهبـود عملیـات یـک واحـد تجـاری اسـت.

بـه ایـن ترتیـب می تـوان گفـت عرضـه خدمـات حسابرسـی داخلـی ماننـد سـایر کالاهـا و خدمـات تابعـی از شـرایط محیطـی، سـاختار حاکمیـت شـرکتی و تقاضـای آن از سـوی مدیـران و سـایر اسـتفاده کننـدگان ایـن خدمـات اسـت.

در اهـداف کلـی طراحـی شـده بـرای حاکمیـت شـرکتی، حسـابرس داخلـی در کنـار حسابرسـی مسـتقل و کمیتـه حسابرسـی یکـی از اجـزای ارزش آفریـن را تشـکیل می دهـد.

 آیین نامه حاکمیت شرکتی در ایران نیز تاکید ویژهای بر استقرار نظام حسابرسی داخلی و کمیته حسابرسی داخلی و کمیته حسابرسی دارد و در آن رابطه بین مدیران و حسابرسان مستقل از طریق کمیته حسابرسی شکل می گیرد.

در ادامه می توان اذعان داشت که سازمان ها برای خلق ارزش یا منافع برای مالکان، مشتریان، صاحبکاران و سایر ذینفعان، تاسیس شده اند. این مفهوم فلسفه وجودی آنها است.

ارزش آفرینی، حاصل استفاده از منابع در فرآیند تولید و عرضه کالا و خدمات است. در این فرآیند حسابرسان داخلی اطلاعاتی درباره شناخت و ارزیابی ریسک ها و فرصت ها برای کسب منافع سازمان فراهم می کنند. طی سه دهه اخیر، حسابرسی داخلی در دنیا با تحولات بزرگی همراه شده،

اما در کشور ما به دلیل اقتصاد دولتی و نبود شرکت های بزرگ و چندملیتی و همراهی نکردن با اقتصاد جهانی، از این تحوالت پیروی نشده و هنوز هم در بسیاری از شرکت ها، حسابرسی داخلی در حد سندرسی است.

نقش حسابرسی در کنترل داخلی شرکت ها

در بیشـتر مـوارد بـرای حسابرسـی دو نقـش عمـده و اساسـی متصور اسـت. یکـی نقـش بازدارندگی و دیگـری نقـش پالایش و زدودن انحرافـات و بـه عبارتـی اعتبـار بخشـی بـه اطالعـات. حسابرسـی، چه مسـتقل و چـه داخلـی، در هـر سـازمان بـه لحـاظ نظارتـی کـه دارد و اشـتباهاتی کـه کشـف و گـزارش می کنـد،

نقـش بازدارندگـی دارد و باعـث می شـود کـه هیـچ کـس نتوانـد در موقعیتـی قـرار گیـرد کـه مرتکـب تقلـب و اشـتباه شـده و آن را پنهـان کنـد.

در فرآینـد گزارشـگری مالـی، حسـابرس مسـتقل، از جهـت اعتباردهـی بـه بیـرون سـازمان و حسـابرس داخلـی از جهـت اعتباردهـی بـه درون سـازمان باعـث می شـود کـه چنانچـه اشـتباهات و تحریـف هایـی در گزارش هـای مالـی صـورت گرفتـه، آنهـا را کشـف و گـزارش کنـد .

در عیـن همسـویی هـدف حسابرسـی داخلـی و حسابرسـی مسـتقل، می تـوان وجـوه تمایـز را نیـز بـرای آن برشـمرد. نخسـت اینکـه حسابرسـی مسـتقل یـک ضـرورت قانونی اسـت و مدیریـت سـازمان آن را بـه وجـود نمـی آورد ولـی حسابرسـی داخلی ارزیابـی مسـتقلی اسـت کـه توســط مدیــران ســازمان بــه وجــود می آید.

عملکرد موثر حسابرسی داخلی با کمک مدیریت در راستای بهبود کنترل های داخلی :

عملکرد موثر حسابرسی داخلی می تواند با کمک به مدیریت در راستای بهبود کنترل های داخلی ، نظارت کیفی شرکت را تضمنی کند. مسئولیت های اصلی حسابرسان داخلی، بررسی، ارزیابی و نظارت بر کفایت و اثربخشی اهداف کنترل داخلی نسبت به فرآیندها، گزارشات و تطبیق هاست.

در حالیکه بسیاری از تحقیقات کنترل داخلی را بالاتر از گزارش مالی می دانند اما محدودیت های اطلاعاتی تضمین کرده اند تا کنون تحقیقات تجبری نسبتا کمی در مورد ارزیابی کنترل داخلی نسبت به عملیات و تطبیق عملیات انجام شده است .

کنترل داخلی یک فرآیند پویا و تکراری است که با مدیریت برای استمرار تمرکز بر اهداف عملیاتی و مالی سازمان کمک می کند.

اجرای یک سیستم کنترل داخلی، دستیابی به سه هدف ذیل را تضمین می کند: اثربخشی و کارایی عملیات، قابلیت اطمینان گزارشگری و انطباق با قوانین و مقررات قابل اجرا.

 اهداف عملیاتی که با انتخاب مدیران متفاوت است، مربوط به دستیابی به یک ماموریت اصلی شرکت می شود و ممکن است مربوط به بهبود کیفیت و نوآوری و کاهش هزینه ها و زمان تولید باشد.

اهداف گزارشگری مربوط به تهیه گزارش قابل اعتماد از جمله گزارش مالی یا غیر مالی و داخلی یا خارجی است. اهداف انطباق مربوط به تبعیت شرکت از قوانین و مقررات در جریان عملیات های تجاری آن است.

بررسی پیشینه ی تحقیقات عملکرد حسابرسی داخلی و اثربخشی کنترل داخلی نشان می دهد که اکثریت تحقیقات شاخص ها و/یا پیامدهای اثربخشی ICFR را بررسی می کنند.

تمرکز بر هدف گزارش دهی، منجر به درک ناقص IAF و اثربخشی کنترل داخلی می شود، زیرا فعالیت های کنترلی مربوط به سه هدف باید یکدیگر را حمایت کرده و همپوشانی داشته باشند.

تحقیق اخیزی که توسط فنگ و همکارانش انجام شده است از این وابستگی متقابل حمایت می کنند و مستنداتی مربوط به ارتباط مثبت میان اثربخشی ICFR و عملیات شرکت ارائه می دهند.

آنها دریافتند که شرکت هایی که ضعف مواد مربوط به موجودی دارند نرخ گردش مالی موجودی پایینتری دارند و احتمال بیشتری وجود دار که ضرر و زیان موجودی یا نقصی را دراین رابطه گزارش کنند.

حسابرسی داخلی به عنوان یک عنصر کارآمد در نظام اقتصادی دانش محور و جهانی تنها مربوط به واحدهای تجاری و انتفاعی نیست، بلکه دستگاه های دولتی هم اگر بخواهند خدمات بهتری عرضه کنند باید از حسابرسی داخلی استفاده کنند.

علاوه بر آن در شرکت ها یا سازمان هایی که از حسابرسی داخلی استفاده می کنند به حسابرسی داخلی تنها به عنوان فرآیند سندرسی یا بررسی کفایت کنترل های داخلی و قابلیت اتکای اطلاعات صورت های مالی نگریسته می شود، در حالی که در دنیای امروز دامنه فعالیت های حسابرسی داخلی به مراتب بیش از پیش گسترش یافته است.

آنها نه تنها در استقرار کنترل های داخلی و نظارت بر رعایت آنان شرکت می کنند بلکه به بررسی کارآیی عملیات، قابلیت اتکای فناوری اطلاعات، اثربخشی و کارآیی معاملات تجاری داخل و خارج از کشور، کمک به بهبود فرآیندها و عملیات شرکت و نظارت بر رضایت مشتریان در یک کامل به خلق ارزش در شرکت کمک می کنند.

ما باید به حسابرسی داخلی در کلیه سازمان ها به عنوان یک امر جدی توجه ویژهای داشته باشیم.

این امر نیازمند توسعه فرهنگ پاسخگویی و پاسخخواهی در کشور است که یکی از اصول مترقی در حرفه مالی است که تا زمانی که حساب خواهی و حساب دهی وجود نداشته باشد، حسابرسی داخلی معنی پیدا نخواهد کرد و هزینه حسابرسی داخلی هزینه بدون منفعت محسوب می شود.

با وجود چالشهای  صورت گرفته در زمینه تقویت حسابرسی داخلی مانند برگزاری سمینار های حسابرسی داخلی و انتشار استانداردهای حسابرسی داخلی توسط برای تقویت و گسترش حسابرسی داخلی و تدوین آیین رفتار حرفه ای (اخلاق حرفهای) ، اولویت دادن به کنترل های داخلی در قوانین، باز تعریف کنترل های داخلی یکپارچه با شرایط محیطی در ایران و تشکیل انجمنی متشکل از حسابرسان داخلی و مدیران پیشرو و سایر تخصص های مرتبط نیازمندیم.

عملکرد موثر حسابرسی داخلی، با کمک به مدیریت و اعضای هیئت مدیره برای ارزیابی و بهبود کارایی مدیریت
ریسک، کنترل داخلی و فرایندهای حاکمیت شرکتی، ارزش افزوده ای را برای یک سازمان ایجاد می کند.

مطالعات متعدد، با استفاده از جانشین های مختلف، به بررسی چگونگی تاثیرگذاری ویژگی های کیفیت IAF بر گزارش مالی یا عملکرد حسابرسی داخلی می پردازند.

یک شاخص جامع سال شرکت برای اندازه گیری کیفیت حسابرسی داخلی ایجاد کردند و دریافتند که شاخص کیفیت به صورت منفی با مدیریت درآمد ارتباط دارد. یک شاخص جامع سال شرکت برای اندازه گیری کیفیت حسابرسی داخلی ایجاد کردند و دریافتند که شاخص کیفیت به صورت منفی با مدیریت درآمد ارتباط دارد.

مهارت و بی طرفی عملکرد حسابرسی داخلی عوامل کلیدی هستند که حسابرسان خارجی باید در فرآیند برنامه ریزی حسابرسی ارزیابی کنند. مهارت به طور کلی به توانایی حسابرس برای انجام وظایف با دقت و مطابق با استانداردهای حرفه ای اشاره دارد.

در تحقیـق حاضـر مـی خواهیـم تاثیر وجـود حسـابرس داخلـی بـا اثربخشی کنترل داخلی در خالل عملیات و پذیرش را مـورد ارزیابـی قـرار دهیـم بنابرایـن پرسش هایی کـه ایـن تحقیـق در پـی یافتـن پاسـخی علمـی بـرای آنهـا اسـت عبارتند از:

آیا ویژگی های حسابرسی داخلی بر اثربخشی کنترل داخلی در خلال عملیات و پذیرش در شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران تاثیر گذار است؟

تأثیر ساختار حسابرسی داخلی بر احتمال تقلب در صورت های مالی

وجود حسابرسی داخلی برای تقویت حاکمیت شرکت، ارتقاء سامانه کنترل داخلی، کمک به مدیریت ریسک راهبردی و اطمینان یابی از شفافیت در گزارش گیری در سطح داخلی و برون سازمانیف ضرورتی انکار ناپذیر است.

هدف این مقاله بررسی تاثیر ویژگی های ساختاری واحد حسابرسی داخلی بر احتمال وقوع تقلب در صورت های مالی می باشد.

بدین منظور از داده های ۱۲۵ شرکت طی سال های ۱۳۹۱ الی ۱۳۹۴ استفاده شده است. تعداد کارکنانف دوره تصدیف تجربه و مدرک تحصیلی ، از ویژگی های حسابرسی داخلی بوده اند که در این مقاله مورد بررسی قرار گرفته است.

احتمال وقوع تقلب نیز بر اساس مقادیر ۷ نسبت مالی و با استفاده از مدل برنامه ریزی ژنتیک مورد سنجش قرار گرفته است. داده های گردآوری شده از طریق رگرسیون لاجیت و نرم افزار استاتا مورد تحلیل قرار گرفته اند. 

یافته ها بیانگر آن بود که تجربه و دوره تصدی مدیر حسابرس داخلی به ترتیب دارای اثرات منفی و مثبتی بر احتمال وقوع تقلب در صورت های مالی شرکت های مورد بررسی هستند؛ اما اثر معناداری از ســوی سایر ویژگی های حسابرسی داخلی بر احتمال رخداد تقلب در صورت های مالی مشاهده نشد.

منابع

۱-  داداشی، ایمان، کردمنجیری، سجاد، برادران، مریم،۱۳۹۷، تأثیر ساختار حسابرسی داخلی بر احتمال تقلب در
صورتهای مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، فصلنامه دانش حسابرسی، سال
هفدهم، شماره ۷۰، ۱۵۹-۱۷۸

۲- . سیار، حامد، صفایی مهربانی، یاور، اسکندری، علیرضا، بهروزی، علی،۱۳۹۸، تأثیر ویژگی های حسابرسی
داخلی بر اثربخشی کنترل داخلی، فصلنامه مطالعات مدیریت و حسابداری، دوره۵، شماره ۲ (۱)، ۹۴-۱۰۴.