چکیده

هوش مصنوعی (AI) احتمالا فعالیت حسابرسی را تغییر خواهد داد. این مطالعه ، با استفاده از چارچوب فناوری-سازمان-محیط (TOE) و مصاحبه ها چندین عامل فناورانه (مزایا، سازگاری، رشد)، سازمانی (آمادگی، کیفیت داده، اعتماد) و محیطی (استانداردهای حسابرسی، تنظیمات، آمادگی مشتری) را که بر انتخاب ابزارهای هوش مصنوعی در عمل حسابرسی تأثیر می گذارد، شناسایی می کند. در حالی که هوش مصنوعی پتانسیل بهبود کیفیت حسابرسی و ارائه خدمات ارزش افزوده به مشتریان را دارد. در بررسی یک مطالعه مشخص شده است ابزار هوش مصنوعی نیازمند بازنگری در عمل حسابرسی است که با توجه به عدم کنترل مشاهده شده در ‘جعبه سیاه’ هوش مصنوعی، احتمال زیاد موجب افزایش نگرانی ها درباره کیفیت حسابرسی شود.

واژگان کلیدی: هوش مصنوعی، کیفیت حسابرسی، فناوری اطالعات، ساختار

مقدمه

فناوری های متحول کننده مانند هوش مصنوعی (AI) قابلیت رخ دادن انقلابی در حوزه حسابرسی دارند. به طور سنتی، حسابرسی یکی از آخرین صنایعی است که از فناوری های جدید استفاده می کند؛ اما طبیعت کاری آن، بار تطابق و فشارهای رقابتی، آن را به هدفی اصلی برای اتوماسیون تبدیل می کند.

با موسسات حسابرسی بزرگ ( PwC،EY ،KPMG ،Deloitte ) که در حال حاضر ۹ میلیارد دلار در حوزه هوش مصنوعی سرمایه گذاری کرده اند، پیشبینی می شود که تا سال ۲۰۲۵، ۳۰٪ از حسابرسی های مالی با استفاده از هوش مصنوعی انجام خواهد شد. موسسات حسابرسی 4Big استرالیا بیش از ۸۶۰،۲۸ نفر را استخدام کردهاند که بسیاری از آنها ، با استفاده فعال از تکنولوژی هوش مصنوعی به منظور ارائه به تولید درآمد به ارزش ۱.۵۶۱ میلیارد دالر در سال ۲۰۲۰ کمک کردهاند (حسابرسی با صرفه در هزینه و با کیفیت بالاتر).

استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات (IT) در حسابرسی به عنوان استفاده از پردازش داده های الکترونیکی، تکنیک های حسابرسی به کمک کامپیوتر و سیستم های خبره ، موضوع جدیدی نیست. امکان اتوماسیون وظایف ساختار یافته حسابرسی مانند ارسال تاییدیه های الکترونیکی به بدهکاران، به بهبود کارایی و کیفیت حسابرسی کمک کرده است هرچند این ابزارها در زمان حسابرسان را صرفه جویی کرده اند، اما استفاده گسترده آنها در حسابرسی، با شواهدی که ۵۰٪ از حسابرسان هرگز از ، تکنیک های حسابرسی به کمک کامپیوتر استفاده نکرده اند، به جز صفحات اکسل  گسترده نیست.

ابزارهای هوش مصنوعی که فناوری هایی مانند اتوماسیون فرآیند رباتیک و یادگیری ماشین  را دربرمی گیرند، با وجود اینکه مشاهده می شوند که روش های حسابرسی فعلی را تغییر می دهند، تحقیقات تجربی مربوط به استفاده آنها در حسابرسی محدود است. 

این مطالعه کیفی به این پرسش پاسخ می دهد با بررسی عوامل موثر بر استفاده از هوش مصنوعی به طور خاص در حسابرسی. با استفاده از چارچوب فناوری-سازمان-محیط  به عنوان یک پایه نظری گسترده برای تجزیه و تحلیل داده ها، تأثیر عوامل فناوری، سازمانی و محیطی بر استفاده از هوش مصنوعی در حسابرسی را بررسی شده است . با استفاده از ۲۴ مصاحبه نیمه ساختار یافته با شرکا و مدیران حسابرسی، تعیین کنندگان استاندارد، تخصصی های فناوری اطالعات و مدیران از اعضای حرفه ای انجام شده است.

چندین عامل فناورانه (مزایا، سازگاری، رشد)، سازمانی (آمادگی، کیفیت داده، اعتماد) و محیطی (استانداردهای حسابرسی، مشتری، آمادگی قوانینی) را که بر تحول ابزارهای هوش مصنوعی در حوزه حسابرسی تأثیر می گذارند،  شناسایی شده و چارچوب TOE را به سمت نوآوری و زمینه جدید گسترش داده است. یافته ها برای حرفه حسابرسی، استاندارد گذاران و درک عوامل پیشینه و چالش های پذیرش هوش مصنوعی تأثیر دارد.

بررسی پیشینه : فن آوری در حسابرسی

موسسات حسابرسی از دهه ۱۹۶۰ تا کنون ابزارهای فناوری اطلاعاتی متعددی مانند CAATs و سیستم های تخصصی در حسابرسی به کار گرفته اند. شرکت هایی چون CaseWare ابزارهای استاندارد CAAT را توسعه داده اند که شامل نرم افزار ‘ استخراج و تجزیه و تحلیل داده تعاملی’ است و وظایف دستی متعددی را به صورت خودکار انجام م یدهد تا کارآیی حسابرسی را افزایش دهد.

CAATs به حسابرسان در وظایفی مانند نمونه گیری حسابرسی، آزمون کنترل های داخلی و بررسی ریسک تقلب کمک کردهاند. سیستم های تخصصی که در دهه ۱۹۹۰ پیاده سازی شدند، برخی از عناصر ابتدایی هوش مصنوعی را برای پشتیبانی از برنامه ریزی حسابرسی عمدتاً در فازهای ابتدایی فرآیند ، ارزیابی ریسک و آزمون شامل می شوند،.

سیستم های پشتیبانی حسابرسی یکپارچه که توسط گروه های بزرگ حسابرسی اتخاذ شده اند، با فراهم کردن نمایش وظایف حسابرسی بر اساس اطلاعات مشتری به مدیریت کل فرآیند حسابرسی کمک می کنند. استفاده از سیستم های تخصصی در دهه ۱۹۹۰ پایان یافته است با تلاش هایی برای قرار دادن هوش مصنوعی در سیستم های پشتیبانی حسابرسی. با وجود قابلیت های فناورانه که به حسابرسان در انجام وظایف حسابرسی کمک می کند.

در بین استاندارد های حسابرسی، هرچند استاندارد حسابرسی استرالیا به CAATs ارجاعی داشته است، اما به چند دلیل، انتشار آن نسبتاً پایین بود. این دلایل شامل عدم اعتماد و مهارت های حسابرسی ، هزینه های پیادهسازی و مشکالت فنی ، عملکرد نامناسب سیستم، عدم زیرساخت فنی و سازمانی ترجیح حسابرسان به اکسل می شود.

برنامه ریری حسابرسی به طور کلی به دلیل پیچیدگی وظایف حسابرسی، ساختارهای چندگانه منبع، دسترسی به داده های مشتری، آمادگی فناوری اطلاعات و نیاز به ارزیابی حرفه ای حسابرس در انتشار فناوری در کسب و کار عقب افتاده است.

نیاز حسابرسان به استفاده از ارزش حرفه ای برای استفاده از دانش و تجربه حسابداری، اطمینان، صنعت و همچنین بررسی حرفهای خود برای ارزیابی شواهد حسابرسی و صحت اعمال حسابداری توسط مدیریت مشتری اساسی برای برنامه ریزی حسابرسی است .

سیستم های متمرکز بر هوش مصنوعی از فناوری های CAATs قبلی با هدف اتوماسیون وظایف شناختی در فرایند حسابرسی که نیازمند ارزش حرفهای است، متفاوت هستند.

هوش مصنوعی در زمینه حسابرسی شامل استفاده انطباقی از ابزارهای مختلف است که فناوری هایی مانند اتوماسیون فرآیند رباتیک و یادگیری ماشین  را در برگرفته که وظایف حسابرسی را بهبود می بخشند.

 هوش مصنوعی را به عنوان  “توانایی یک دستگاه برای یادگیری از تجربه، تطبیق با ورودی های جدید و انجام وظایف شبیه به انسان”  تعریف می کنند. بنابراین ادعا شده است که هوش مصنوعی می تواند کار حسابرسان را تسریع کند نه تنها از طریق فعالسازی خودکار وظایفی مانند ارزیابی ریسک و آزمون ۱۰۰٪ جامعه مورد بررسی، بلکه از طریق بهبود قضاوت در حسابرسی ها 

مزایای دیگر شامل کاهش خطاها و تعصبات انسانی، تسهیل ظرفیت حسابرسی مستمر، توانایی پیگیری الگوهای داده و پتانسیل کاهش هزینه های حسابرسی است. با این حال، برخی هشدار می دهند که درک توانایی ها، قضاوتها و مهارت های انسانی در چه نقطه فناوری های پیشرفته مانند هوش مصنوعی میتواند بار شناختی را کاهش دهد.

۴ موسسه بزرگ حسابرسی در حال حاضر ابزارهای مختلف هوش مصنوعی را برای توسعه تخصص های ویژه و به دست آوردن یک مزیت رقابتی در ارائه خدمات حسابرسی مورد استفاده قرار می دهند . در حال حاضر ” Clara ” را آزمایش میکند، یک پلتفرم حسابرسی هوشمند که از تجزیه و تحلیل داده و تکنیک های یادگیری ماشین برای اسکن اطلاعات، مدلسازی آن در مقایسه با هزاران فرض و احتمال برای برجسته کردن ریسک ها استفاده می کند که حسابرس می تواند در قضاوت های خود مانند ارزیابی پروندههای بدهی مدیریت استفاده کند .

با این حال، هنوز به مرحله یادگیری عمیق هوش مصنوعی نرسیده ایم، جایی که برنامه ” Clara “ می تواند به تنهایی “فکر“ کند و قضاوت هایی مانند اینکه در مرحله گزارش دهی چه نظر حسابرسی ارایه خواهد شد، انجام دهد در حال توسعه “GL.AI” است که ناهنجاری ها در دفاتر کل مشتریان را شناسایی می کند و در حال حاضر یک حسابرسی کامل هوش مصنوعی حسابهای مرتبط با نقد و بانک را آزمایش می کند. به طور مشابه، EY و Deloitte در حال حاضر از فناوری پردازش زبان طبیعی برای تحلیل اطالعات قراردادی بی ساختار استفاده می کنند که در فازهای برنامه ریزی و شواهد حسابرسی استفاده می شود.

عوامل احتمالی که بر انتخاب AI تأثیر می گذارند شامل دانش محدود درباره حسابرسی فعال AI و پیامدهای  قانونی اعتماد به ابزارهای مبتنی بر AI و اعتماد به فناوری است. امنیت داده و نبود راهنمایی از استانداردهای حسابرسی نیز از نگرانی ها هستند. کار با AI نیازمند یک مجموعه مهارت متفاوت است و این از پیشنیازهای عملیات استخدامی شرکتهای 4Big است که نشان از ترجیح افرادی با دانش حسابداری اساسی به همراه مهارت های برنامه نویسی/مدیریت داده دارد  AI پتانسیل بهبود مهارتهای فنی حسابرسان از جمله کدنویسی را دارد و این امکان را به حسابداران می دهد تا بر روی وظایف ارزش افزوده مانند پیشنهاد بهترین کنترل های IT به مشتریان حسابرسی کار کنند. دیگران ادعا میکنند که AI نمی تواند توانایی های منحصر به فرد حسابرسان مانند قضاوت حرفهای و ترید حرفه ای را تقلید کند زیرا توانایی آن تا محدودهای به منطق برنامه ریزی شده آنها محدود است نیاز به تغییر استانداردهای حسابرسی رابا یکپارچه سازی راهنمایی درباره فناوری های نوظهور مانند AI برجسته می کنند.

تحقیقات اخیر به این اعتراف می کنند که با وجود مزیت های پتانسیلی AI در فرآیند حسابرسی، نیاز حسابرسان به درک کسب و کار مشتریان خود، ریسکهای آن، انطباق با استانداردها، تجمیع شواهد حسابرسی و استفاده از تردید حرفهای توسط فناوری های حسابرسی AI جایگزین نشده است. عالوه بر این، الگوریتمی که احتمالا در ابزارهای AI جاسازی شده است و عوامل زمین های مانند – وظایف حسابرسی، فردی، سازمانی و محیطی – همه می توانند بر انتخاب ابزارهای فعال AI تأثیر بگذارند. پس از این بحث و شواهد تجربی محدود، هدف این مطالعه پاسخ به سوال تحقیقاتی زیر است: عوامل تکنولوژیکی، سازمانی و محیطی موثر بر پذیرش هوش مصنوعی در حسابرسی چیست؟

چارچوب نظری و روش شناسی

برای کمک به درک پذیرش فناوری و اثرات آن بر شرکتها، چند چارچوب توضیحی توسعه یافته است. یکی از پرکاربردترین چارچوب ها چارچوب فناوری-سازمان-محیط است که توسط Tornatzky پیشنهاد شده و مناسب برای درک پذیرش فناوری های جدید مانند هوش مصنوعی تلقی می شود. ساختار فناوری-سازمان-محیط TOE رویه های فناوری، سازمانی و محیطی توجه دارد و در شناسایی و ادغام عوامل مختلفی که بر پذیرش فناوری جدید تأثیر می گذارند، کمک می کند.

ساختار فناوری در این چارچوب به فناوریای که برای شرکت برای پذیرش در دسترس است اشاره دارد در حالی که چارچوب سازمانی به عوامل داخلی مرتبط است. ساختار محیطی نیز محیط خارجی را که شرکت در آن فعالیت اقتصادی خود را انجام می دهد، بازتاب می دهد. هر نوآوری فناوری ویژگی های خاصی دارد و ساختار مختلفی برای پذیرش دارد که نمی تواند توسط یک مدل عمومی در نظر گرفته شود خالص های از مطالعاتی که از چارچوب TOE در ساختارهای فناوری مختلف (جدیدترین برای هر فناوری) استفاده کرده اند و عوامل مهم معرفی شده.

همانطور که در مطالعات پیشین نشان داده شده است، امکان درک تصویر کلی که نوآوری در آن رخ می دهد

بدون مشخص کردن عوامل، را به محققان می دهد، عوامل مختلفی که بر پذیرش تأثیر می گذارند را به ساختارهای مربوطه خودشان ادغام می کنند. یک تفسیر گسترده از تعاریف عوامل در مطالعات معرفی مزایا، امنیت، رشد و سازگاری به عنوان عوامل مرتبط با فناوری شناخته شده، در حالی که حمایت مدیریت، آمادگی سازمانی، منابع مالی و کیفیت داده ها به عنوان سایر عوامل سازمانی مهمی که بر تحول فناوری تأثیرگذارند، شناخته می شوند.

در زمینه ی محیطی، مقررات، فشارهای خارجی و استانداردها اهمیت دارند. عوامل، تعریف آنها و طبقه بندی آنها بسته به زمینه فناوری متفاوت است، که این امر نیازمندی تطبیق آنها برای هر زمینه است .ویژگیهای منحصر به فرد فناوری هوش مصنوعی در حسابرسی امکان استفاده از چارچوب فناوری- سازمان-محیط (TOE) به عنوان یک لنز نظری مناسب برای شناسایی عوامل مربوط TOE و تأثیر آنها بر پذیرش هوش مصنوعی توسط موسسات حسابرسی را فراهم می کند.

استفاده از این چارچوب گسترده ، درک این است که پذیرش هوش مصنوعی یک تغییر است که به طور انگیزشی اداره می شود (ویک و کوین،۱۹۹۹ ) و دیدگاه های تصمیم گیرندگان (مانند شرکا حسابرسی، متخصصان فناوری) نگرشها، ادراکات، قصد و انگیزه های آنها را برای انجام پذیرش نشان م یدهد. این چارچوب بدون محدودیت های صنعتی و اندازه شرکت و نیاز به زمینه و حوزه فناوری خاصی (پوکالوک و همکاران،۲۰۱۸ )، مناسب برای دسته بندی عوامل موجب پذیرش هوش مصنوعی و شناسایی منابع ایجاد کننده اینرسی ناشی از هر یک از سه زمینه گسترده آن است.

جدول .۲ مطالعات کلیدی پذیرش فناوری با استفاده از چارچوب TOE و عوامل مهم

همانطور که در جدول بالا نشان داده شده است، تعریف عوامل و طبقه بندی آنها در چارچوب TOE از مطالعه ای به مطالعه دیگر متفاوت است (به عنوان مثال هزینه ها) و ادبیات تعاریف منسجمی ارائه نمی دهد. در حالی که این نقطه قوت چارچوب TOE است، اما همچنین یک محدودیت است زیرا تفسیر متنی بوده و بین مطالعات مختلف سازگاری ندارد.

 بحث و نتیجه گیری

هوش مصنوعی، اگر هوشمندانه به کار گرفته شود، با ایجاد فرصت ها و چالش ها، حسابرسی را متحول می کند. این مطالعه با استفاده از چارچوب TOE چندین عامل تکنولوژیکی، سازمانی و محیطی موثر بر پذیرش هوش مصنوعی در حسابرسی را شناسایی کرد. از منظر فناوری – مزایای درک شده، سازگاری ابزارهای هوش مصنوعی با ابزارهای حسابرسی موجود و سیستم های حسابداری مشتری، و بلوغ هوش مصنوعی موجود برای استفاده در حسابرسی، عوامل کلیدی تأثیرگذار بر پذیرش هوش مصنوعی بودند. این مطالعه نشان داد که با فعال کردن و تسریع خودکارسازی وظایف حسابرسی، هوش مصنوعی به بهینه سازی زمان حسابرس کمک می کند و امکان تجزیه و تحلیل عمیق تر داده های مشتری را فراهم می کند. پذیرش هوش مصنوعی همچنین ممکن است انتظارات مشتری را در مورد حسابرسی برای گسترش حسابرسی مالی سنتی به ارائه خدمات آینده نگرتر در زمان واقعی مانند حسابرسی مستمر و خدمات مشاوره ارزش افزا افزایش دهد.

در چارچوب سازمانی، آمادگی سازمانی، کیفیت داده ها و اعتماد به ابزارهای هوش مصنوعی عوامل مهمی هستند که بر پذیرش آن تأثیر می گذارند. سوگیری انسانی که می تواند در راه حل های هوش مصنوعی گنجانده شود، ضعیف است

طبق این مطالعه، کیفیت داده ها و عدم اعتماد به ابزارهای هوش مصنوعی به دلیل ماهیت «جعبه سیاه»،

پیامدهای قانونی حسابرسی مالی و اعتقاد به اینکه چنین ابزارهایی نمی توانند وظایفی را که نیاز به قضاوت و تردید حسابرس دارند پشتیبانی کنند، موانعی برای پذیرش هستند. پاسخ دهندگان در حالی که ارزش هوش مصنوعی در افزایش کیفیت حسابرسی را می شناسند، نگران تسلط فناوری هستند. حسابرسان، با ابزار هوش مصنوعی که در فرآیند حسابرسی به کار گرفته شده است، تمایل دارند تصمیم گیری خود را با آرامش دادن به قضاوت خود تسلیم کنند.

با توجه به اینکه کیفیت و عملکرد حسابرسی دائماً مورد بررسی قرار میگیرد، این امر نه تنها برای پذیرش، بلکه احتمالا در مخفی نگه داشتن فرآیند حسابرسی از دیگران نیز تأثیر دارد. در حالی که این مطالعه نشان می دهد که موسسات 4Big در حال سرمایه گذاری در آموزش، توسعه مهارت ها و توسعه ابزارهای هوش مصنوعی و آماده شدن برای اعمال هوش مصنوعی بیشتر در حسابرسی های خود هستند، موسسات حسابرسی سطح متوسط محدودیت منابع دارند و پذیرش آن را ضروری نمی دانند مگر اینکه مشتریان یا مقرراتی که از آنها استفاده می کنند آن را در خواست کند. این مطالعه هشدار می دهد که اگرچه هوش مصنوعی ممکن است بسیاری از وظایف سطح پایین را که قبلا  توسط حسابرسان جوان انجام شده است، خودکار کند، اما باید به تأثیر بالقوه مهارت زدایی توجه شود.

این امر برای مؤسسات آموزش عالی و نهادهای حرفه ای از نظر توسعه استراتژی ها و فرصت ها برای فارغ التحصیلانی مهارت آموزی که به دنبال ورود به حسابرسی هستند، مفید خواهد بود.

از منظر محیطی، استانداردهای حسابرسی و آمادگی مشتریان، به عالوه آمادگی مقررات، عامل کلیدی تاثیرگذار بر پذیرش هوش مصنوعی بود. این مطالعه شواهدی را ارائه میکند که نشان میدهد مجریان در پذیرش مردد هستند و برخی از سرزنش ها را به عهده مقررات گذاران و تناستاندارد گذاران میگذارند، در حالی که آنها به نوبه خود می خواهند بیاموزند تا فرآیند تنظیم استاندارد، خود را مطلع کنند. آمادگی فن آوری ناکافی مشتریان حسابرسی نسبت به ابزارهای هوش مصنوعی، که اغلب به دلیل سطح پایین پذیرش، و ناسازگاری ابزارهای هوش مصنوعی با سیستم های حسابداری موجود مورد سرزنش قرار می گیرد، مورد تاکید در این مطالعه بوده است

حسابرسی در حال ورود به دنیای جدید است که در آن فناوری هایی مانند هوش مصنوعی پتانسیل تحول آفرین برای بهبود کارایی و کیفیت حسابرسی، ایجاد فرصت های ارزش افزوده و حذف مرزهای بین مراحل حسابرسی را دارند. در نتیجه فرصتهای جدید برای ادامه نوآوری، برای مؤسسات حسابرسی مهم است که از شک و تردید حرفه ای، ویژگی حرفهای خود، برای درک تأثیر پذیرش هوش مصنوعی استفاده کنند. تنها در این صورت است که آنها در موقعیت بهتری قرار می گیرند تا بفهمند چگونه می توان از چنین پذیرشی «ارزش» ایجاد کرد و در موقعیت کنترل قرار گرفتند.

نوشته :

            آرین خسرو داد  (دانش آموخته کارشناسی، دانشگاه شهید بهشتی)

نظارت:

           رضاداغانی  (دکتری دانشگاه تربیت مدرس)

منبع:

Ravi Seethamraju & Angela Hecimovic, 2023. “Adoption of artificial intelligence in auditing: An exploratory study,” Australian Journal of Management, Australian School of Business, 48(4), 780-800