طبقه بندی موسسات حسابرسی توسط یک واحد نظارت به عنوان واحد کنترل کیفیت در جامعه حسابداران رسمی و یا واحد کیفیت بورس اوراق بهادار می باشد،که طبق دستورالعمل ماده ۱۰سازمان بورس و اوراق بهادار موسسات معتمد بورس را به چهار طبقه تقسیم بندی کرده است.

درایران موضوع رتبه بندی موسسات حسابرسی از سال۱۳۸۳مطرح گردید. موسسه های حسابرسی فعال در ایران در اجرای کنترل کیفیت مربوط به خدمات حسابرسی بطور یکسان عمل نمی کردند، و از این رو طرح متمایز کردن موسسات حسابرسی بزرگ و کوچک مطرح شد.

در ادامه افزودندکه حسابرسی شرکت های بزرگ بورسی به موسسات حسابرسی با حجم فعالیت و تعداد کارکنان بیشتر و در واقع موسسات حسابرسی بزرگتر واگذار گردد. پس از برگزاری جلسات متعدد در این خصوص، گزارش مکتوبی به سرپرست وقت شورای عالی جامعه حسابداران ارائه گردید.

در این خصوص تحقیقاتی در رابطه با موسسات حسابرسی بزرگ دنیا و بورس آمریکا و سازمان نظارت بر شرکت های عمومی انجام گردید که نتیجه آن عدم رتبه بندی موسسات حسابرسی از سوی بورس و رتبه بندی آنها براساس کنترل کیفیت اعلام گردید.

رتبه بندی موسسات حسابرسی از سوی خبرنامه بین المللی حسابرسی و یا وب سایت های معتبر بین المللی حسابداری صورت می پذیرفت مانند رتبه بندی که در سال ۲۰۰۹به وسیله خبرنامه بین المللی حسابداری اعلام شد و در آن موسسات حسابرسی فعال در کشور انگلستان از لحاظ میزان درآمد در آن سال رتبه بندی شدند.

برخی از حسابرسان معتقدند چنانچه درآمد موسسات حسابرسی معیار رتبه بندی قرار گیرد، ممکن است صاحبکاران نسبت به انتخاب حسابرسانی اقدام کنند که کار با کیفیت ارائه نمی کنند، در پاسخ به این دسته از حسابرسان باید گفت که نمی توان اراده و حق صاحبکار را برای انتخاب حسابرس نقض کرد.

به نظرنمی رسد که همه صاحبکاران به دنبال انتخاب حسابرسان بدون کیفیت باشند. در واقع حسابرسان نیز شبیه به همه خدمات و کالاهای دیگر چنانچه کیفیت و برتری خاصی داشته باشند حتماً و الزاماً مورد توجه عده ای از مشتریان قرار خواهند گرفت.

عامل رتبه بندی موسسات حسابرسی

عامل رتبه بندی موسسات حسابرسی در ایران موجب ایجاد تفاوت فاحش در عوامل موثر بر کیفیت حسابرسی نسبت به کشورهای دیگر شده است.

زیرا رتبه بندی موسسات حسابرسی در ایران به عواملی همچون ارزیابی شرکا، ارزیابی کارکنان موسسه حسابرسی، ارزیابی ساختار و سازمان موسسه، ارزیابی تنوع ارائه خدمات و موقعیت موسسات حسابرسی در بازار حرفه ای و نهایتاً ارزیابی کیفیت خدمات است.

این در حالی است که موسسات حسابرسی در سایر کشورها برای ارائه خدمات حسابرسی به شرکت های بزرگ بورسی از سوی نهادهایی همچون حسابداران رسمی و بورس و اوراق بهادار رتبه بندی نمی شوند،

رتبه بندی موسسات حسابرسی در خارج از ایران از سوی نشریه ها، مجلات و بولتن های معتبر حسابداری و مالی صورت می گیرد که موسسات حسابرسی را براساس درآمدهای اعلام شده از سوی ایشان در طی یک سال رتبه بندی می نمایند.

دستورالعمل رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار در تاریخ ۲۸بهمن ماه ۱۳۹۱توسط آن سازمان تصویب شد.

براساس این دستورالعمل، حمایت از حقوق سرمایه گذاران و ساماندهی و توسعه بازار اوراق بهادار شفاف و منصفانه در اولویت قرار گرفت.

اهداف رتبه بندی موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار عبارت است از معیارهای عادی (معیارهای ارزیابی شرکاء، کارکنان، ساختار سرمایه و سازمان موسسه، تنوع ارائه خدمات و کیفیت خدمات)و معیارهای تخلفاتی(سوابق تخلفاتی موسسه و شریک موسسه)که امتیاز منفی محسوب می شوند.

جمع امتیازات موسسه حسابرسی براساس معیارهای مذکور مبنای تعیین طبقه موسسه است. برحسب امتیاز کسب شده،موسسات حسابرسی معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار در چهار طبقه”اول”،”دوم”،”سوم” و”چهارم” قرار می گیرند.

معیارهای ارزیابی موسسه های حسابرسی

سازمان بورس و اوراق بهادار تهران بر طبق دستورالعمل طبق بندی موسسات حسابرسی و اشخاص موضوع ماده ۱۰این دستورالعمل که در سال۱۳۹۱به تصویب رسیده است هرسال یک بار این موسسات حسابرسی را بر طبق معیارهایی که شامل معیارهای عادی:

۱.ارزیابی شرکا

۲.ارزیابی کارکنان موسسه حسابرسی

۳.ارزیابی ساختار و سازمان موسسه

۴.ارزیابی تنوع ارائه خدمات، اطلاع رسانی و موقعیت در بازار حرفه ای

۵.ارزیابی کیفیت خدمات

معیارهای تخلفاتی شامل:

۱.سوابق تخلفاتی موسسه حسابرسی طی پنج سال اخیر

۲.سوابق تخلفاتی شریک موسسه حسابرسی طی پنج سال اخیر

ارزیابی می نماید که امتیاز نهایی هر موسسه حسابرسی از حاصل جمع این امتیازها حاصل می شود و در چهار طبقه این رتبه بندی اعمال می گردد.

اجرای این دستورالعمل در ایران کاری کاملاً نو به حساب می آید، چرا در خارج از ایران این رتبه بندی براساس درآمد آن ها بوده و بر طبق بررسی اسناد و مدارک توسط فدراسیون بین المللی حسابداران مهم انجام می گیرد.

رتبه بندی موسسات بین المللی حسابرسی براساس درآمد آن ها معیاری اصولی برای شناسایی برترین می باشد، تقاضا به سوی موسساتی خواهد رفت که در ارائه خدمات حسابرسی از کیفیت حسابرسی بالاتری برخوردار می باشند و این خود موجب حجم بالای درآمد آن ها می شود.

رتبه بندی موسسات حسابرسی در ایران براساس کنترل کیفیت و معیارهای اعلام شده از سوی سازمان بورس و اوراق بهادار ایران با واکنش هایی روبرو بوده که برخی موافق و برخی نیز مخالف این مسئله هستند.

دیدگاه موافقین رتبه بندی موسسات حسابرسی را از این جهت می توان مورد بررسی قرار داد که آنها عقیده دارند که این کار سبب می شود تا موسساتی دارای وضعیت نامناسبی بوده اند با این کار سعی بیشتری نسبت قبل از خود نشان می دهند تا نقاط ضعف خود را برطرف نموده و در جایگاه بهتری نسبت به موقعیت فعلی خود بدست آورند.

دیجیتالی شدن و تحولات دیجیتال در دنیای امروز

سامانه ی رقمی یا دیجیتال، سامانه ای است که در آن داده ها با مقدارهای گسسته (معموال صفر و یک)مشخص میگ ردند بالعکس در سامانه های قیاسی (آنالوگ)، داده ها با مقادیر پیوسته ارائه می شوند.

روش دیجیتال، پایه ی سیستم های رایانه ای است. همچنین بسیاری از سیستم هایی که در گذشته به صورت قیاسی (آنالوگ) به بازار ارائه می شدند، امروزه به صورت دیجیتال هستند. با این وجود، در واقع  “دیجیتالی شدن فرآیندها تغییر از شکل آنالوگ به دیجیتال می باشد” دیجیتالی شدن با حذف فرآیند آنالوگ و بدون هیچگونه تفاوتی در نوع خود، آن را به شکل دیجیتال تغییر می دهد.

در واقع دیجیتالی شدن با تبدیل چیزهای غیردیجیتال به دیجیتال، قابلیت دسترسی به اطلاعات از طریق سیستم های کامپیوتری را فراهم می کند. با وجود آنکه هیچگونه تعریف رسمی برای دیجیتالی شدن وجود ندارد لیکن در دیجیتالی شدن به عنوان” استفاده از فناوری های دیجیتال برای تغییر مدل های کسب و کار، تأمین درآمدهای جدید و فرصت های تولیدکننده ارزش” توصیف می شود .

محققین ایده ی دیجیتالی شدن را اینگونه توصیف می کنند که” مگاترند” جهانی که به طور اساسی، زنجیره تأمین موجود در کل صنایع و بخش های عمومی را تغییر می دهد” بنابراین دیجیتالی شدن در عصر حاضر، برای بنگاه های بسیاری از صنایع اجتناب ناپذیر است .

حرفه ی حسابرسی و مؤسسات حسابرسی باید اثرات دیجیتالی شدن را پذیرفته و باید خود را با مداخالت
دیجیتالی و تأثیرات اجتناب ناپذیر آن آشنا کنند. امروزه، از شناخته ترین فناوری های دیجیتال می توان به فناوری تجزیه و تحلیل داده های انبوه، بالکچین، هوش مصنوعی، خودکارسازی فرآیند رباتیک و … اشاره کرد.

فرآیند دیجیتالی شدن در حسابرسی و مؤسسات حسابرسی

رسوایی های مالی در اوایل دهه ی ۲۰۰۰ گواهی بر دستکاری هایی بود که توسط مدیران انجام می شد و نشان دهنده محدودیت های سازوکار حاکمیتی. بنابراین بهبود کیفیت حسابرسی برای بازی کردن کامل نقش حسابرسی به عنوان سازوکار حاکمیتی ضروری است.

کیفیت حسابرسی را احتمال کشف تحریفات مربوط در صورت های مالی و اطلاعات افشای شده برای اشخاص ذینفع تعریف می کند.

بالا بودن کیفیت حسابرسی باعث بهبود کیفیت اطلاعات مالی، ارتقای سطح کنترل مدیران و بهبود تصمیم گیری سرمایه گذاران می شود. در واقع  افزایش تقاضا برای کیفیت حسابرسی، باعث کاهش عدم تقارن اطلاعات و همچنین مدیریت سود می شود.

در همین راستا، حسابرسی، مربوط به قابلیت اتکا، امنیت و اطمینان حساب ها و گزارش های موضوع حسابرسی می باشد، هدف اصلی حسابرسی درک این موضوع می باشد که برخی وظایف و اقدامات خاص به صورت درستکارانه، با دقت و مطابق با قوانین و دستورالعمل های خاص انجام شده است.

امروزه مؤسسات حسابرسی در حال دیجیتالی شدن، توسعه ی فرآیندهای داخلی و مطالعه ی چگونگی به کارگیری ابزارهای دیجیتالی جدید و داده های انبوه برای افزایش ارزش برای مشتریان خود می باشند.

این دیجیتالی شدن، منجر به بهبود کیفیت حسابرسی و ارتقای سطح رضایت سهامداران و سایر ذینفعان به وسیله ی انجام حسابرسی مربوط تر می شود که در این راستا، ابتدا حسابرسان با ابزارهای دیجیتال مانند تجزیه و تحلیل داده های بزرگ، قادر به ارزیابی کل داده های مربوط به شرکت های مورد حسابرسی به جای روش نمونه گیری می باشند.

در واقع دیجیتالی شدن فرآیندهای حسابرسی، حسابرسان را با استفاده از شناسایی انحرافات و ارائه ی راهکارها در خصوص مسائل برجسته، قادر به بهبود روش های ارزیابی ریسک و همچنین ارتقای سطح کیفیت قضاوت می کند.

در نتیجه حسابرس، قادر به تمرکز بر روی داده های جاری بجای داده های تاریخی شده و همچنین با ارزیابی سطح فعلی فروش، سفارشات برنامه ریزی شده و غیره، چشم اندازی از پایداری شرکت مورد حسابرسی ارائه می دهد.